سیاستهای مناسب توسعهی کارآفرینی مبتنی بر فناوری اطلاعات |
در حال حاضر بسیاری از کشورهای در حال توسعه برای توسعهی همه جانبهی خود در ابعاد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با چالشهایی مواجهاند که اهم آن ها عبارتاند از:
- توسعهی کارآفرینی به منظور کاهش بیکاری
- ایجاد اشتغال مولد به منظور کاهش فقر و بسط عدالت اجتماعی
- بهبود استانداردهای بهداشتی و درمانی
- افزایش میزان دسترسی افراد به سطوح بالاتری از سواد و تحصیلات
- افزایش مشارکت اجتماعی و ایجاد فرصتهای برابر برای افراد
- حفاظت از محیط زیست
- و نظایر آن
انتظار میرود این چالشها و مشکلات مشابه آن ها دهه آتی دغدغهی اصلی سیاستگذاران توسعه در کشورهای مختلف باشد و هر تمهیدی که بتواند حل و فصل مسایل مبتلا به مذکور را تسریع و تسهیل کند، بیتردید مورد استقبال و استفاده خواهد بود.
فناوری اطلاعات و ارتباطات را میتوان از جمله تمهیدات و ابزارهای بیبدیل و غیرقابل چشمپوشی در حل و فصل برخی از مسایل و چالشهای توسعه از جمله اشتغال دانست.
نمونههای موفقی از کارآفرینیهای مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات در جوامعی دنیا خصوصا آمریکای شمالی، اروپای غربی و آسیای جنوب شرقی نشان میدهد که این فناوری میتوانند در حل و فصل چالشهای توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به کار گرفته شوند. لذا در این پژوهش به تدوین سیاستهای مناسب برای توسعهی کارآفرینیهای مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات پرداخته شده است.
1-2- بیان مسأله
فرصتهای شغلی متنوع و جدید، نتیجهی توسعهی فناوری است. با توسعهی صنعت در اثر توسعهی فناوری، بسیاری مشاغل جدید مرتبط با آن صنعت به وجود میآید. فناوری از تعدد مشاغل دشوارتر میکاهد و بر تکثر مشاغل آسانتر میافزاید. (Laudon K.C, Teaver C.G, Laudon J.P; 2000) روند تحولات جهانی مانند تغییرات چشمگیر در وضعیت جمعیتی، استقبال از مهاجرت، ظهور فناوریهای نو، تولد سازمانهای جدید اجتماعی و طرح دیدگاههای نوین در مدیریت و سازمان، افقهای تازهیی را فرا روی برنامهریزان و مدیران امور اشتغال قرار میدهد. یکی از فناوریهایی که طی چند دهه گذشته، اساس و بستر تحول در زندگی بشر بوده است، فناوری اطلاعات است. فناوری اطلاعات نه تنها خود موجب تولید موقعیتهای جدید شغلی شده، بلکه زمینه ساز تغییرات بنیادی در بسیاری از مشاغل دیگر هم بوده است. (United Nation, 2000)
به عقیدهی آوگرو و وارشام فناوری ارتباطات و اطلاعات نقش بسیار مهمی را در تمامی ابعاد حیات ملی جوامع امروزی ایفا می کند. استفاده از ابزار فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشورهای در حال توسعه در ابعاد مختلف تا حد زیادی موفق بوده اما چالش چگونگی استفاده بهینه از ارتباطات و فناوری اطلاعات همچنان پا بر جاست. (Urquhart C., Liyanage SH., MO Kah M, 2008).
اطلاعات و ارتباطات دو ابزار اساسی مورد نیاز هر فعّالیت کارآفرینی و کسبوکار جدید است. کارآفرینی در انزوا و بدون حمایت نهادها، سازمانها و انسانها امکانپذیر نیست. کسبوکار نوین مستلزم کشف یک نیاز اجتماعی است و کشف نیازهای اجتماعی به شناخت اجتماع، نیازهای آن و بافت فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی آن وابسته است. در شناسایی نیاز هر فعّالیت کارآفرینانه، ایدهپرداز یا تئوریسین باید نسبت به محیط بینش و بصیرت داشته باشد و بداند چه راه حل هایی برای رفع آن نیاز، در نقاط دیگری از دنیا ارائه شده است. مطمئناً شناسایی نیازها و ارائه راحلها بدون اطلاعات امکانپذیر نخواهد بود؛ بنابراین اطلاعات و دانش مانند ارتباطات از ملزومات هر فعّالیت کارآفرینی و کسبوکار جدید است. (Arduini Davide…, 2010)
کنی معتقد است فرایند دقیق این که چگونه ارتباطات و فناوری اطلاعات میتوانند در کشورهای در حال توسعه به کار روند نیاز به بررسی و بحث بیشتر دارد؛ گر چه ارتباط میان رشد اقتصادی و ارتباطات و فناوری اطلاعات کاملاً ثابت شده است اما هنگام معرفی فناوریهای جدید توجه به تمامی جوانب سیاستهای مرتبط با فناوری مورد نظر بسیار ضروری است. ادم و میرز بر این باورند که سیاستهای لازم باید ظرفیتهای مورد نیاز شامل ظرفیتهای فردی، جمعی و ارتباطی فراهم کند. (Urquhart C., Liyanage SH., MO Kah M, 2008).
طی دهه گذشته فناوری اطلاعات نقش عمدهیی را در سیاست ( Nye, 1999; Noris 1999)، نهادهای دولت (Fountain, 2001)، مدیریت عملکرد (Brown, 1999)، کاهش کاغذبازی (Moon and Brestschneider, 2002) و مهندسی مجدد (Anderson, 1999) ایفا کرده است. ظرفیتسازی ارتباطات و فناوری اطلاعات در توسعهی کارآفرینی در کشورهای در حال توسعه به دو دلیل نقش اصلی را دارد. اول این که، کمبود مهارت های ارتباطات و فناوری اطلاعات و تخصص در کشور مورد اعمال می تواند جلوی توسعهی کارآفرینی را حتی در بخشهای دیگر بگیرد. دوم این که ظرفیتسازی فناوری اطلاعات -ظرفیت انسان برای استفاده از ارتباطات و فناوری اطلاعات- را میتوان به صورت کسب سرمایهی اجتماعی و انسانی از طریق دستیابی به مهارت ها یا دانشهای جدید در نظر گرفت.
در خصوص تأثیر سیاستهای مناسب فناوری اطلاعات بر اشتغال دو نگرش وجود دارد: سیاست اول به ایجاد مشاغل جدید در عرصه فناوری اطلاعات توجه دارد و ایجاد مشاغل در این حوزه را نوید بخش رشد اشتغال میداند. بر اساس این سیاست فناوری اطلاعات زمینهساز ایجاد فرصتهای شغلی جدیدی خواهد بود که بر نرخ اشتغال میافزاید. سیاست دوم معتقد است که حذف تدریجی جایگاه انسان در مشاغل موجود باعث بروز معضلات اجتماعی خواهد شد از اینرو بررسیهای بیشتر نشان میدهد سال به سال نیاز به نیروی کار مبتنی بر فناوری اطلاعات در کشورهای پیشرفته افزایش مییابد و رشد آن تقریباً هر 5 سال دو برابر میشود و فناوری اطلاعات بستر اشتغال واقعی و پایدار است. تغییراتی که در عرصهی سیاست کسبوکار و اشتغال رخ میدهد را میتوان در موارد ذیل دستهبندی نمود:
الف- حذف برخی از مشاغل فعلی (شبیه مشاغل مرتبط با کتابداری سنتی و…)
د- ایجاد پدیدهی دورکاری به معنی «استفاده از رایانهها و ارتباطات راه دور برای انجام وظایف شغلی در موقعیتهای جغرافیایی متفاوت».
هـ- تخصصیتر شدن سطح وظایف واگذار شده به انسانها (کارهای فیزیکی به ماشینها واگذار میشود؛ لذا ایجاد و ارتقای مهارتهای کارکنان از اهمیت خاصی برخوردار است).
و _ مدلهای جدید کسبوکار مبتنی بر روشهای اطلاعاتی عرضه شده و فرصتهای جدید کارآفرینی پدید میآید. (فتحیان و خنجری، 1386)
اهداف یا مزایایی که میتوان از سیاست مناسب توسعهی ارتباطات و فناوری اطلاعات انتظار داشت، عبارتاند از:
- الف- کاهش تشریفات دست و پاگیر اداری: با بهره گرفتن از خدماتی نظیر دولت الکترونیکی.
-
- ب- ارائه خدمات الکترونیکی: نظیر دولت الکترونیکی؛ تجارت الکترونیکی، یادگیری الکترونیکی، بانکداری الکترونیکی و نظایر آن که باعث میشود خدماتی که به مشتریان عرضه می شود الکترونیکی شده و دیگر مشتری ناچار نیست بسیاری از امور خود را در زمانی طولانی و با خستگی و سردرگمی انجام دهد. او میتواند توسط امکاناتی که فراهم شده است خدمات مورد نیاز خود را به صورت الکترونیکی در کوتاهترین زمان ممکن و با کیفیت مناسب به صورت شبانهروزی دریافت نماید.
- پ- اطلاعرسانی الکترونیکی: یکی از مهمترین انتظارات شهروندان یک جامعه، دریافت به موقع اطلاعات مورد نیاز آنان است.
- ت- تأمین رضایت شهروندان: ارائه خدمات به موقع و کیفی به شهروندان و سهیم کردن آنان در تصمیمگیریهای عمومی موجب افزایش رضایت آنان خواهد بود.
- ث- افزایش اقتدار ملی: دستیابی سریع به اطلاعات و بهرهمندی مناسب از آن، اطلاعرسانی صحیح و شفاف و تقویت نقش ملت در تصمیمگیری موجبات افزایش اقتدار ملی خواهد شد.
ج- افزایش بهرهوری: ارائه خدمات موثر و کارآمد، کارایی بیشتر سازمانهای اداری و کاهش هزینهها و تلفات زمانی موجب افزایش بهرهوری ملی خواهد شد. برخی از مصادیقی که موجب افزایش بهرهوری میشوند عبارتاند از:
- دولتها میتوانند با عرضه اطلاعات مورد نیاز به صورت الکترونیکی، در مناقصهها و مزایدهها، هزینههای خود را کاهش دهند.
- اتوماسیون فعالیتها، موجب کاهش نیروی انسانی و کوچکسازی دولت میشود.
- هزینههایی نظیر اطلاعرسانی و بایگانی کاهش خواهد یافت.
- چ- کاهش هزینهها: فناوری اطلاعات و ارتباطات نقش بسیار مهمی در کاهش هزینهها دارد. سازمانها و شرکتها با به کارگیری و پیادهسازی فناوری اطلاعات توانایی انجام بهتر و سادهتر وظایف خود را افزایش میدهند و از این طریق قادرند روش کار خویش را دگرگون سازند و هزینهها را کاهش دهند. کاهش هزینههایی نظیر هزینههای خرید، هزینهی مبادلات، هزینههای پرسنلی، هزینههای موازی کاری، هزینههای بایگانی مستندات و…
- ح – توسعهی مشارکت مردمی: تدارک شرایط مشارکت مستقیم همه شهروندان در فرایندهای تصمیم گیری و سیاستگذاری از جمله اهداف فناوری اطلاعات است.
- د- تصمیمگیری سریع مبتنی بر اطلاعات: در فرایند حل مسأله، اتخاذ تصمیم صحیح مبتنی بر نود درصد اطلاعات و ده درصد مهارتهای فردی است که استفاده از ارتباطات و فناوری اطلاعات، جمع آوری و پردازش اطلاعات در زمان کوتاه را میسر میسازد.
- ذ- اثرات مثبت زیست محیطی: با تبدیل نسخهی کاغذی پروندهها، مدارک، کتابها و غیره به نسخهی الکترونیکی، کاغذ مصرفی کاهش یافته در نتیجه جنگلها و منابع طبیعی کمتر آسیب میبینند. از طرفی با کاهش حمل و نقل بین شهری برای دستیابی به اطلاعات و خدمات دولتی سوخت کمتری مصرف شده و خطرات زیستمحیطی کاهش مییابد.
- ز- کارآفرینی: برای استفاده از ارتباطات و فناوری اطلاعات نیاز به توسعه زیرساختهایی است که ایجاد، بهرهبرداری و نگهداری از آن ها نیازمند نیروی کار فناوری اطلاعات است و خود به صورت مستقیم عامل افزایش کارآفرینی است.
از سویی دیگر فناوری اطلاعات و ارتباطات فرصت تازهیی را برای کارآفرینان در تجارت جهانی فراهم میآورد، چرا که امروزه توسط این فناوری کارآفرینان در حوزههای مختلف به صورت الکترونیکی به یکدیگر متصل شده و امکان همکاری مشترک در زمینهی کسبوکار در دنیا را فراهم میآورد و همچنین فرصتهای جدیدی نظیر ایجاد مشاغل جدید؛ تجارت الکترونیکی، واگذاری کارها به صورت برونسپاری و همکاریهای فرامرزی را افزایش میدهد.
سیاست مناسب کارآفرینی در بخش فناوری ارتباطات و اطلاعات در رشد اقتصادی مشارکت داشته است و در کشورهایی نظیر چین، مالزی و مکزیک به اشتغالزایی منجر شده است. کشور هند از کارآفرینی در عرصهی نرمافزار و برنامهنویسی سود برده و به رشد چشمگیری در این بخش نایل آمده است. سیاست مناسب کارآفرینی مبتنی بر فناوری اطلاعات در کشور هند منجر به توسعهی صادرات برنامههای نرمافزاری در آن کشور شده است. سیاست مناسب کارآفرینی مبتنی بر فناوری ارتباطات و اطلاعات در هند مولد 7/7میلیون دلار در سال 1999بوده و 180000 شغل را در این کشور در سال 1998 به وجود آورده است. این کشور موفقیت معقولی در صادرات تولیدات و خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات را در جهان دارد. به طوری که صادرات هند در این صنعت از 150 میلیون دلار در سال 1990 به 7/5 میلیارد دلار در سال 1999 رسیده است، که حدود 17 برابر افزایش را نشان میدهد. (UNDP 2001)
متأسفانه علیرغم اهمیت و نقش مهم کارآفرینی در ایجاد اشتغال و همچنین توسعهی کشور، در برنامههای توسعهی کشور استفاده ار فناوری اطلاعات برای توسعهی کارآفرینی مغفول مانده است و در هیچ کدام از برنامههای ملی توسعه و نیز برنامههای بخش توسعهی فناوری اطلاعات کشور مانند برنامه توسعهی کاربری فناوری اطلاعات (تکفا)، نظام جامع فناوری اطلاعات کشور، سند بخشی ارتباطات و فناوری اطلاعات برنامه چهارم توسعه و… به توسعهی کارآفرینیهای مبتنی بر ارتباطات و فناوری اطلاعات توجه لازم نشده است.
بنابراین مطابق بر آنچه گفته شد این سؤال مطرح میشود سیاستهای مناسب توسعهی کارآفرینیهای مبتنی بر فناوری اطلاعات در کشور چیست؟
1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق
فناوری اطلاعات و ارتباطات به مثابهی فناوریهای نوین با قابلیت کاربرد و استفاده در همهی عرصههای حیات بشری، در طی سالهای اخیر مورد توجه سیاستگذاران توسعه قرار داشته است و وجود الگوهای موفقی از استفاده از این فناوریها در حوزهی توسعهی اجتماعی- اقتصادی- سیاسی مؤید این ادعاست. استفاده از این فناوریها در عرصههای مختلف حیات بشری موکول به تشخیص فرصتهای کاربرد فناوریهای مذکور توسط کارآفرینان است.
همانطور که میدانیم کارآفرینی و کارآفرینان نقش کلیدی در روند توسعه و پیشرفت اقتصادی جوامع ایفا میکنند، دیدگاههای تئوریک اقتصاددانانی مانند شومپیتر، اشمیتز و غیره و نیز مدلهایی مانند مدل ونیکر و ثرویک، مدل سازمان همکاریهای اقتصادی و توسعه – یورو استات و مدل دیدبان جهانی کارآفرینی همگی بر این نکته توافق دارند که کارآفرینی بر توسعهی اقتصادی تأثیر مثبت دارد (یداللهی و همکاران 1388).
وجود نمونههای موفقی از اجرای استراتژیهای جامع توسعهی مبتنی بر ارتباطات و فناوری اطلاعات در جوامعی نظیر آمریکای شمالی، اروپای غربی و آسیای جنوب شرقی نشان میدهد که فناوریهای نوین اطلاعات و ارتباطات میتوانند و باید در حل و فصل چالشهای توسعهی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به کار گرفته شوند. (Sharifi M. Manian, A. 2010)
1-4- اهداف تحقیق
1-4-1- هدف اصلی
- شناسایی سیاستهای مناسب توسعهی کارآفرینی مبتنی بر فناوری اطلاعات در ایران
1-4-2- اهداف فرعی
- شناسایی نقش توسعهی زیرساختها در توسعهی کارآفرینی مبتنی بر فناوری اطلاعات
- شناسایی نقش توسعهی منابع انسانی در توسعهی کارآفرینی مبتنی بر فناوری اطلاعات
- شناسایی نقش توسعهی محتوا و کاربرد در توسعهی کارآفرینی مبتنی بر فناوری اطلاعات
1-5- سوالهای تحقیق
1-5-1- سوال اصلی
- سیاستهای مناسب توسعهی کارآفرینی مبتنی بر فناوری اطلاعات در ایران چیست؟
1-5-2- سوالهای فرعی
- نقش توسعهی زیرساختها در توسعهی کارآفرینی مبتنی بر فناوری اطلاعات چیست؟
- توسعهی منابع انسانی در توسعهی کارآفرینی مبتنی بر فناوری اطلاعات چه نقشی دارد؟
- توسعهی محتوا و کاربرد در توسعهی کارآفرینی مبتنی بر فناوری اطلاعات چه نقشی دارد؟
[سه شنبه 1400-05-05] [ 03:50:00 ق.ظ ]
|