حرکت و جنبش از ویژگی های حیات انسان و دارای انگیزه و ریشه ای در سرشت او و عاملی برای رشد، سلامت ونشاط اوست. انسان نیازمند حرکت و به عبارتی ناگزیر از حرکت است. منع انسان از حرکت نه تنها موجب توقف رشد بلکه سبب افسردگی واز دست دادن شور ونشاط زندگی وی می گردد. امروزه علم در تمام جنبه ها پیشرفت چشم گیری داشته و تربیت بدنی و ورزش که علمی گسترده وپیشرفته تلقی می شود از این قائده مستثنی نیست. از سوی دیگر، یکی از عوامل بسیار موثر توسعه و پیشرفت علم ورزش، شناخت بهتر بدن وچگونگی عملکرد آن است. همچنین اگر فعالیتهای جسمانی بر مبنای صحیح و با اصول و موازین علمی انجام نشود، نه تنها مثبت ومفید نخواهد بود، بلکه زندگی انسان را به مخاطره می اندازد. به عبارت دیگر با تقویت صحیح و اصولی دستگاه عضلانی – اسکلتی می توان از بروز بسیاری از ناراحتی های بدن پیشگیری کرد(1).

ستون فقرات ساختاری چند قسمتی[1] با تحرک زیاد بوده که مستعد تاثیر پذیری از نیروهای واکنشی زیادی است که ناشی از وضعیت های بدنی مختلف، انقباضات عضلانی و نیروهای خارجی وارده است(2). ستون فقرات دارای چهار قوس، شامل قوسهای گردنی، سینه ای، کمری وخاجی است که این انحناهای ستون فقرات سبب افزایش مقاومت آن در برابر نیروهای عمودی از جمله وزن بدن می شود.

هنگامی که ساختار اسکلتی انسان در حالت تعادل باشد، دستگاه اهرمی در حداکثر کارایی و حداقل انرژی است. بدن یک ساختار بلند است که بر روی یک سطح اتکا نسبتا کوچک متعادل و مرکز جاذبه آن در ناحیه بالاتری قرار دارد و همین امر تعادل فیزیولوژیک بدن را با چالش روبه رو می کند(5).

تعادل و کنترل راستای قامت یکی از جنبه های مهم آمادگی جسمانی است که ورزشکاران برای بهبود اجراهای ورزشی خود از آن سود می برند، بطوریکه کمتر ورزشی را می توان نام برد که تعادل وکنترل راستای قامت در آن نقشی نداشته باشد(6). علاوه براین تعادل وکنترل راستای قامت یکی از بخش های مهم برنامه های بازتوانی در آسیب های ورزشی به شمار می رود که متاسفانه اغلب از سوی مربیان و ورزشکاران نادیده گرفته شده و بازگشت ورزشکار را به میادین ورزشی به تاخیر می اندازد. بانگاهی جامع به مفهوم تعادل وکنترل راستای قامت متوجه مفهوم وکاربرد وسیع آن خواهیم شد بطوریکه هر جا سخن از بدن انسان به میان می آید،تعادل وکنترل راستای قامت نقش پررنگ تری به خود می گیرد.فعالیت های انجام شده در محیط کار و کارهای روزمره مانند راه رفتن، دویدن و بالارفتن از پله ها، همگی به تعادل وکنترل وضعیت بدنی صحیح نیازمندند.

تعادل وضعیتی است که میل به جابجایی مرکز ثقل(COG)[3] در محدوده سطح اتکا(BOS)[4]در حد مطلوب را توصیف می کند(7).از آنجا که اختلالات ثبات وضعیت (Postural)، اسپاسم و تون عضلانی یکی از بزرگترین  مشکلات برای تعادل،تحرک و انجام فعالیت های روزانه در بیماران MS[5]  می باشد(8). و همچنین یکی از عوامل مهم برای افتادن در بیماران مبتلا بهMS اختلال تعادل می باشد(9) .تعادل و کنترل راستای قامت در بیماران مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس اهمیت دو چندانی پیدا میکند. با توجه به رشد و گسترش این بیماری و افزایش آمار افراد مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس در جهان(2.5 میلیون نفر) و در ایران 40-60 هزار و باتوجه به اینکه زنان بیشتر در معرض ابتلا به ام اس هستند (72درصد زنان و28 درصد مردان)اهمیت تشخیص و پیشگیری مشکلات این بیماران برای ارتقا و بهبود کیفیت زندگی مستقل بیشتر نمایان می شود. از همین رو بررسی وتشخیص عوامل موثر برتغییرات کنترل راستای قامت و تعادل افراد مبتلا به MS، به منظور افزایش ایمنی در اجرای فعالیت های فیزیکی روزمره و ورزشی وجلوگیری از آسیب های ناشی از زمین خوردن در بین این گروه از جامعه، یکی از موضوعات مهم وضروری است.

1-2بیان مسئله

 

1-3اهمیت وضرورت تحقیق  

به موازات رشد و گسترش این بیماری در جهان وایران و با توجه به اینکه زنان بیشتر در معرض ابتلا به ام اس هستند (72درصد زنان و28 درصد مردان)، اهمیت تشخیص و پیشگیری مشکلات این بیماران برای ارتقا و بهبود کیفیت زندگی مستقل بیشتر نمایان میشود. از نظر اجتماعی، اقتصادی و پیشرفت جامعه مثمر ثمر بودن و مولد بودن این افراد اهمیت اساسی دارد . ازانجا که این بیماری یک بیماری بشدت ناتوان کننده و درگیر کننده مغز و نخاع شوکی و مخچه ایست وباعث از بین رفتن میلین این بافتها می شود که درنتیجه آن فقدان هدایت نرمال پیامهای عصبی در سیستم اعصاب مرکزی را خواهیم داشت (13،10). پیامد این اختلال ایجاد مشکلات خاصی دراندامهای بدن از جمله اختلالات تعادلی وحرکتی، ضعف عضلانی و خستگی و اسپاسم و اختلالات حسی و بینایی وغیره است(23). این علائم باعث اثر گذاشتن بر زندگی فردی و اجتماعی و کاهش کیفیت زندگی مستقل آنان میشود .طبق تحقیقات انجام شده توسط مورتون[8] و  باستین[9]( به نقل از Darcyو همکاران)  نشان داده اند راه رفتن غیر طبیعی با اختلال تعادلی مرتبط است و کنترل تعادل و راه رفتن که توسط مخچه صورت میگیرد وابسته به یکدیگرند و این دو را نمی توان از هم جدا درنظر گرفت .لذا با توجه به شایع ترین منطقه درگیری این بیماری یعنی مخچه و افزایش مشکلات تعادلی و کنترلی قامت باعث تغییر کیفیت زندگی و بالا رفتن هزینه های نگهداری آنها (250هزار تومان تا یک میلیون) میشود(10). درضمن عوارض جسما نی روانی، اجتماعی، اقتصادی و مرگ را نیز موجب میشود که با توجه به این عوامل اهمیت حفظ و نگهداری آنها در کنار مطالعات پزشکی، بیو مکانیکی و روانی حرکتی بررسی و تشخیص عوامل موثر بر تغییرات زندگی به منظور افزایش تعادل و کنترل راستای قامت یکی از موضوعات مهم و ضروری است. امروزه تمرین درمانی یکی از روش های کم هزینه و موثر درمانی درکاهش اختلالات عملکردی در افراد مبتلا به ام اس میباشد(13).  همچنین در مطالعه اسمدال[10] و همکاران،فولک [11] و همکاران،دبولت[12]و همکاران ، نشان داده شده که تمرین درمانی باعث بهبود تعادل در بیماران مبتلا به ام اس میگردد(26،25،24). درمورد اثر بخشی تمرینات ثبات مرکزی و یوگا برروی تعادل، انعطاف پذیری،کاهش اسپاسم و کنترل قامت گزارشات متفاوتی وجود دارد وباتوجه به اینکه تحقیقات کمی برروی این افراد دراین زمینه انجام شده است

 

محقق سعی خواهد کرد تا میزان تاثیرگزاری تمرینات ثبات مرکزی و یوگا را بر تعادل و راستای قامت افراد مولتیپل اسکلروزیسی که دارای مشکلات تعادلی هستند مورد مطالعه قراردهد. و با فرض تاثیر گذاری این تمرینات بر تعادل وراستای قامت و با توجه به اینکه این تمرینات به راحتی در هر مکانی قابل اجراست و نیاز به تجهیزات خاصی ندارد،که این،جنبه کاربردی این تحقیق می باشد(22،15). این تحقیق طراحی شده است.

1-4اهداف تحقیق

1-4- 1هدف کلی:

بررسی تاثیر تمرینات یوگا و ثبات مرکزی بر تعادل و وضعیت قامت زنان مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس.

1-4-2 اهداف ویژه :

1.بررسی تاثیر تمرینات یوگا بر تعادل بیماران مولتیپل اسکلروزیس.

2.بررسی تاثیر تمرینات یوگا بر ناهنجاری قامتی بیماران مولتیپل اسکلروزیس.

3.بررسی تاثیر تمرینات ثبات مرکزی برتعادل بیماران مولتیپل اسکلروزیس.

4.بررسی تاثیر تمرینات  ثبات مرکزی برناهنجاری قامتی بیماران مولتیپل اسکلروزیس.

1-5 فرضیه های تحقیق :

1.تمرینات یوگا بر تعادل بیماران مولتیپل اسکلروزیس تاثیر معنادار دارد.

2.تمرینات یوگا بر ناهنجاری قامتی بیماران مولتیپل اسکلروزیس تاثیر معنادار دارد.

3.تمرینات ثبات مرکزی بر تعادل بیماران مولتیپل اسکلروزیس تاثیر معنادار دارد.

4.تمرینات ثبات مرکزی بر ناهنجاری قامتی بیماران مولتیپل اسکلروزیس تاثیر معنادار دارد.

1-6 – قلمرو تحقیق:

1.آزمودنی ها زن و به صورت تصادفی هدفمند انتخاب شده اند.

2.دامنه سنی آزمودنی ها بین 25تا45سال است.

3.هیچ یک از بیماران سابقه بیماری قلبی، کبدی، کلیوی، ریوی ،دیابت، تیروئید و بیماریهای روماتیسمی و نقرس را نداشتند.

4. بیماران از 3ماه قبل هم هیچگونه فعالیت ورزشی انجام نداده بودند.

5.بیماران در دوره بهبودی[13] بیماری بودند.

1-7 محدودیت های تحقیق

1.وضعیت روحی آزمودنی ها قابل کنترل نبود.

2.میزان استراحت آزمودنی ها قابل کنترل نبود.

3. تغذیه آزمودنی ها یکسان نبود.

1-8-تعریف واژه ها واصطلاحات (واژه نامه )

1-8-1 تعادل:

تعریف نظری: تعادل وضعیتی است که میل به جابجایی مرکز ثقل[14] در محدوده سطح اتکا[15] در حد مطلوب را توصیف می کند(7).

1-8-1 تعادل ایستا:

حفظ یک وضعیت با کمترین جابجایی(27).

1-8-2 تعادل پویا:

تعریف عملیاتی: نمره ای است که بیماران از تست تعادلی برگ کسب می کنند.

1-8-3 راستای قامت :

تعریف نظری: طرز قرار گرفتن اجزای بدن نسبت به یکدیگر را راستای قامت می گویند، که درحالت ایستاده صحیح خط عمود ثقل از نقاط زیر عبور میکند:

زائده ماستوئید؛

نقطه ای درست در مقابل مفاصل شانه؛

مفاصل هیپ یا درست پشت آن؛

نقطه ای درست در مقابل مرکز مفصل زانو؛

نقطه ای درست در مقابل مفصل مچ پا؛

راستای صحیح در حالت ایستاده باعث حفظ تعادل با مصرف حداقل انرژی درون می شود(28).

تعریف عملیاتی: که در این پژوهش راستای قامت به وسیله دستگاه فورمتریک دایرز آلمان سنجیده می شود.

1-8-4 تمرینات ثبات مرکزی:

تعریف نظری: مجموعه تمریناتی هستند که با هدف بازآموزی عضلات اصلی ثبات دهنده ستون فقرات ولگن به منظور حفظ ثبات عملکردی در طی فعالیت های عملکردی معرفی شده اند.

تعریف عملیاتی: در تحقیق حاضر منظور از تمرینات اختصاصی ثبات دهنده ستون فقرات بازآموزی حس عمقی ناحیه کمری لگنی، مانور تو دادن شکم همراه با انقباض عضله مالتی فیدوس وسپس با حفظ مانور ثبات دهنده مذکور استفاده از ثبات داینامیک بدست آمده در وضعیت های مختلف است(29).که این تمرینات 2بار در هفته و به مدت 8 هفته انجام شده است.

 

موضوع اکتساب مهارت و عواملی که احتمالا آن را تحت تاثیر قرار می­دهد از دیرباز مورد توجه مربیان ورزشی بوده است. به نظر می­رسد که عواملی نظیر انگیزش ، توجه ، آمادگی جسمانی و روانی در اکتساب مهارت از اهمیت زیادی برخوردارند. در مباحث یادگیری حرکتی به متغیر­ها و عوامل زیادی اشاره شده است که در فرایند یادگیری مهارت­ های حرکتی و نحوه ­اجرای آ­ن­ها تاثیر می­گذارند. در این میان توجه[1] یکی از اجزای مهم و اساسی در آموزش مهارت ­هاست. اگرچه تلاش زیادی برای تعریف واژه توجه صورت گرفته است اما هنوز معنای روشن و قابل فهمی برای آن ارائه نشده است. به طور کلی توجه به معنای قابلیت فرد در پردازش است (مگیل، 1386؛ اشمیت و رایسبرگ، 2008). توجه می ­تواند به سمت یک عامل درونی و یا یک عامل بیرونی در اجرای حرکات و تکنیک­ها معطوف شود. در بیشتر تحقیقات تعریف درونی[2] شامل دستورالعمل­های متفاوتی برای آزمودنی­ها، جهت توجه کردن بر چگونگی اجرای یک حرکت می­باشد. تعریف بیرونی[3] متفاوت­تر است و در آن اغلب از آزمودنی­ها خواسته می­ شود که روی موضوعی که در اطراف آن­ها وجود دارد و یا به بعضی از نتایج عملکردشان توجه کنند (ولف، 1388).

از دیگر عوامل مهم در خصوص یادگیری، تاثیر تفاوت­های فردی[4] است. یکی از مهم­ترین تفاوت­های فردی سبک­های شناختی و یادگیری[5] افراد است. اکتساب مهارت ­ها در روش­های متفاوت، به علت سبک­های شناختی و یادگیری، متفاوت است. مطالعات انجام شده در این زمینه بیانگر ‌این نکته است که افراد دارای تفاوت­های فردی مهمی‌ در زمینه مسائل شناختی هستند که در حل مشکلات و تصمیم‌گیری به آن­ها اتکا می‌کنند؛ در واقع سبک­های شناختی عبارت­اند از طریقی که شخص موضوعات را ادراک می­ کند، اطلاعات را به خاطر می­سپارد، درباره مطالب می­اندیشد و مسائل را حل می­ کند (امامی پور و شمس، 1386).

این روش­ها بسیار متنوع­اند و مهمترین آن­ها عبارت­اند از روش­های وابسته و ناوابسته به زمینه، تکانشی و تاملی روش­های همگرا و واگرا، جذب کننده و انطباق یابنده (ویتکین و گودیناف[6]، 1976؛ کلب[7]، 1985، 2002). یکی از سبک­های شناختی که اخیرا توجه زیادی را به خود جلب کرده است، سبک مستقل از زمینه و وابسته به زمینه[8] است. بنابر مطالب ذکر شده توجه یک فرایند شناختی است که کانونی کردن آن (درونی و بیرونی) برای اجرای موفقیت آمیز در ورزش حائز اهمیت است. لذا با توجه به تاثیر اجتناب ناپذیر سبک شناختی در دریافت و پردازش اطلاعات، در تحقیق حاضر سعی می­ شود تا دستورالعمل­های نوع کانون توجهی در ارتباط با نوع سبک شناختی افراد مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

1-2-بیان مسئله

توجه یکی از مهم­ترین محدودیت­های اثرگذار بر یادگیری و اجرای انسان است که کانونی کردن آن روشی برای افزایش بازدهی و یادگیری است. کانونی کردن توجه به این اشاره دارد که فرد، در موقعیت اجرا توجه خود را چگونه و به چه جایی متمرکز کند؛ در واقع نظم بخشیدن به منابع موجود برای معطوف کردن آن به منابع اطلاعاتی خاص است (مگیل، 1380). پرسش مهمی که در ارتباط با موضوع آموزش وجود دارد، این است که توجه هشیار یادگیرنده هنگام اجرای مهارت باید به کجا معطوف شود؟ مطالعاتی که در حوزه کانون توجه بر یادگیری مهارت ­ها انجام گرفته­اند، نتایج متناقضی را در یافته­ ها نشان داده است. با نگاهی بر تئوری­ها و فرضیات این ناهم­خوانی بیشتر آشکار می­ شود.

اکثر تحقیقات برتری کانون توجه بیرونی (آثار حرکت در محیط) را بر عملکرد و یادگیری مهارت حرکتی نشان داده­اند. تبیین آثار یادگیری کانون توجه بیرونی با توجه به دیدگاه ادراک-عمل، در نظریه کدگذاری مشترک پرینز[9] (1997) و فرضیه اثر-عمل او برای اولین بار مطرح شد. پس از آن ولف و ویگلت[10] (1997) نشان دادند آموزش­هایی که در حین یادگیری حرکت در شبیه­ساز اسکی، یادگیرنده را به معطوف کردن تمرکز بر حرکات بدنش وادار کرد (تمرکز درونی) موجب عملکرد ضعیف­تر آن­ها در مقایسه با افرادی شد که هیچ گونه آموزشی ندیده بودند.

برای توضیح مزیت­های تمرکز توجه بیرونی ولف، مک نوین وشی[11] (2001)، و مک نوین، شی و ولف (2003)، فرضیه عمل محدود شده[12] را ارائه دادند که به طور ویژه­ای چگونگی تاثیرگذاری تمرکز توجه بیرونی را در مقابل درونی نشان می­هد. تبیین اصلی فرضیه آن­ها برای اتخاذ کانون تمرکز بیرونی نسبت به درونی توسعه خودکاری بیشتر در کنترل حرکات است. بر اساس این دیدگاه زمانی که افراد روی حرکات بدن خود تمرکز می­ کنند (یعنی تمرکز درونی را انتخاب می­ کنند) تمایل دارند به طور آگاهانه در فرایندهای کنترلی که هماهنگی حرکات را تنظیم می­ کند، مداخله نمایند. این امر موجب کنترل هشیارانه حرکات می­ شود و به فرایند­های خودکار که می­توانند حرکات را موثرتر کنترل کنند لطمه می­زند. به عکس تمرکز توجه روی پیامد حرکت (تمرکز بیرونی) باعث ارتقای نوعی کنترل خودکار می­ شود که این نوع پردازش خودکار، فرایندهای غیرآگاهانه، سریع و بازتابی کنترل حرکات را در پی دارد و باعث نتیجه مطلوبی می­ شود (ولف، 2007).

از سوی دیگر برخلاف نتایج این پژوهش­ها و نظریه ­ها برخی تحقیقات نیز تفاوت معنی­داری بین اتخاذ کانون توجه بیرونی و درونی در یادگیری مهارت­ های مختلف مثل ضربه گلف، دریبل فوتبال و یادگیری پرتاب قلاب ماهیگیری یافت نکرده ­اند (بیلوک و همکاران[13]، 2002 ؛ هارتمن و همکاران[14]، 2002؛ بیلوک و همکاران، 2004). برای مثال بیلوک و همکاران (2002) مشاهده کردند که بازیکنان باتجربه فوتبال تکلیف دریبل را زمانی که به اثرات حرکت (تمرکز بیرونی) توجه می­کردند بهتر انجام دادند درحالی که بازیکنان مبتدی با تمرکز روی حرکات پایشان عملکرد بهتری به نمایش گذاشتند؛ بنابراین فرضیه اختلال در خودکاری مهارت[15]بیان می­ کند که کانون توجه درونی زمانی مشکل­آفرین می­ شود و با فرایندهای خودکار تداخل پیدا می­ کند که افراد به سطوح بالای مهارت رسیده باشند بنابراین برای افراد مبتدی کانون توجه درونی مناسب­تر است.

همچنین طبق فرضیه کیت و همکاران[16] (2014) اثرات کانون توجه بیرونی بر عملکرد قوی­تر است و یادگیری را کمتر بهبود می­بخشد. حجازی دینان وهمکاران نیز (1390) نشان دادند تفاوت معنی داری بین دو گروه کانون توجه درونی و بیرونی در دقت وسینماتیک پرتاب دارت وجود نداشت شجاعی (1390)، نشان داد که RT وضعیت پیش نشانه با کانون توجه درونی به طور معناداری کمتر از دو گروه دیگر بود. سلاجقه و همکاران (1393) نشان دادند تفاوت دو گروه تجربی کانون توجه به صورت خودگفتاری با گروه کنترل معنا دار بود اما تفاوت بین دو نوع کانون توجه درونی و بیرونی به صورت خودگفتاری در مهارت پاس سینه بسکتبال معنادار نبود. این تحقیقات یک چالش روانشناختی را ارائه می­دهد زیرا هیچ شواهد قطعی مبنی بر اینکه فرد تحت آزمایش دقیقا دستورات را دنبال کرده باشد وجود ندارد.

با در نظر گرفتن این دوگانگی­ها در حوزه کانون توجه، از دیگر منابع دخیل در فرایند پردازش اطلاعات سبک­های شناختی افراد است. ویتکین و همکاران (1971) متوجه تفاوت افراد در زمینه موقعیت­های دیداری یک مسئله شدند و آزمون گروهی اشکال نهفته[17] را طراحی کردند بر اساس نظریه تمایز روانشناختی[18] ویتکین، افراد در

 پاسخ به طرح­های ادراکی ، به دو دسته مستقل از زمینه و وابسته به زمینه  تقسیم می­شوند.

افراد مستقل از زمینه بین خود و غیر خود تمایز بیشتری قائل­اند، درک بدنی واضح­تری دارند و زمینه برای آن­ها یا تاثیر ندارد یا تاثیر آن بسیار کم است؛ همچنین بدون تاثیرپذیری از محیط اطراف، اطلاعات را پردازش می­ کنند و تمایل بیشتری به استفاده از منابع درونی دارند؛ درحالی که افراد وابسته به زمینه در تمایز خود از غیر خود، آنها را تابع سازمان یافتگی­های بیرونی می­سازد. این افراد در پردازش اطلاعات از محیط پیرامون خود سود می­جویند و در قضاوت­های ادراکی به اطلاعات کلی توجه دارند و در نتیجه به زمینه وابسته­ترند (ویتکین، 1979). پالادینو و همکاران[19] (1997) سبک­های شناختی را شیوه ­های تخصصی پردازش اطلاعات در افراد می­دانند.

به علاوه تشخیص داده شده که یادگیری مهارت حرکتی به وسیله یک فرایند در چند مرحله اتفاق می­افتد. برای مثال مدل کلاسیک فیتز و پوسنر[20] (1967) یادگیری حرکتی را در سه فاز توصیف می­ کند: شناختی، تداعی و خودکاری؛ همچنین دستورالعمل­های اولیه ارائه شده در مرحله اکتساب، طبق مدل جنتایل[21] (1972) درک اینکه چه انجام شود تا یک ایده عمومی از الگوی حرکتی لازم شکل بگیرد را ممکن می سازد؛ با توجه به نظریه ­های ذکر شده درمی­یابیم که یاگیرندگان در مراحل اولیه یادگیری دارای درجه بالایی از فعالیت شناختی هستند بنابراین سبک شناختی یک فرد به شکل قابل ملاحظه­ای بر شیوه پردازش اطلاعات وی اثر می­گذارد به طوری که هر فرد متناسب با سبک شناختی خود مطالب را اخذ می­ کند (حسینی، 1390).

با وجود ابهاماتی که در خصوص اثر نوع کانون توجه وجود دارد و با توجه به اینکه به طور منطقی رجحان شناختی افراد در پردازش اطلاعات متفاوت است ، مطالعه حاضر بر آن است تا اثر دستورالعمل­های کانون توجه درونی و بیرونی را در عملکرد، یادگیری و انقال افراد با سبک­های شناختی مستقل از زمینه و وابسته به زمینه، در مهارت حرکتی پرتاب دارت مقایسه و ارزیابی کند. به عبارت دیگر سوال این است که هریک از دو سبک مستقل از زمینه و وابسته به زمینه با چه نوع دستورالعمل کانون توجهی یادگیری بهتری خواهند داشت؟

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

در طراحی و ارائه آموزش، اغلب این فرضیه مطرح است که همه یادگیرندگان به شیوه یکسان وشبیه به هم یاد می­گیرند. حاکمیت چنین دیدگاهی بر آموزش و یادگیری وجود موضوع مهم تفاوت در سبک­های شناختی را نادیده می­گیرد. این سبک­­ها عادات یا رفتارهای ذهنی منظمی هستند که به راه حل مسئله ، پردازش اطلاعات یا نقشه­های ذهنی می­پردازند؛ و توانایی بالقوه دائمی هستند که از فردی به فرد دیگر متغیراند و ممکن است بر یادگیری، بخصوص بر نحوه عملکرد فرد تاثیر بگذارند (رایدینگ[22]، 1997). به دلیل اهمیت این مسئله پژوهشگران تلاش­ های زیادی را برای درک تاثیرات آن بر یادگیری و رفتار انجام داده­اند.

تحقیقات نشان می­دهد که اگر سبک آموزشی و سبک یادگیری، با هم هماهنگ باشند، یادگیرنده­ها به طور موثرتری قادر به پردازش اطلاعات هستند در نتیجه یادگیری بهتر و بیشتری خواهند داشت (برونر و هیل[23]، 1999). از این­رو سازگار کردن مواد آموزشی برای برآورده کردن نیاز­های گوناگون یادگیری فراگیرندگان ضرورت دارد. این امر مستلزم آن است که سبک­های شناختی را شناسایی کرده و بدانیم که برای هر سبک چه نوع دستورالعملی مورد نیاز است. بنابراین شایسته است با در نظر گرفتن سبک­های شناختی فراگیرندگان، در شناسایی ویژگی­های آن­ها در پردازش اطلاعات، به یادگیری هر چه بهتر آنان کمک شود.

به عبارت دیگر اگر در فرایند یادگیری به توان سبک­های شناختی افراد توجه شود و فرایند یادگیری را مطابق با آن تطبیق داد تجربه موفقیت بیشتر شده و فرد از یادگیری خود احساس رضایت خواهد کرد. بنابراین پژوهش حاضر در­صدد است اثر کانون توجه بیرونی و درونی را بر اساس رویکرد سبک­های شناختی استقلال/وابستگی به زمینه بررسی کند. نتایج این پژوهش احتمالا می ­تواند بین دو فاکتور مهم یادگیری یعنی سبک ترجیحی پردازش اطلاعات افراد (استفاده از منابع بیرونی در مقابل منابع درونی) و جهت­دهی مناسب کانون توجه آن­ها ارتباط برقرار کند و شکاف موجود در زمینه اثربخشی کانون توجه درونی یا بیرونی را پر کند. این موضوع می ­تواند به تسهیل فرایند یادگیری و کم کردن زمان و هزینه کمک کند.

1-4- اهداف

1. بررسی اثر دستورالعمل کانون توجه درونی و بیرونی در افراد مستقل/وابسته به زمینه بر اجرای مهارت پرتاب دارت
2. بررسی اثر دستورالعمل کانون توجه درونی و بیرونی در افراد مستقل/وابسته به زمینه بر یادداری مهارت پرتاب دارت
3. بررسی اثر دستورالعمل کانون توجه درونی و بیرونی در افراد مستقل/وابسته به زمینه بر انتقال مهارت پرتاب دارت

1-5- فرضیه ها

1. اختلاف معناداری در نتایج پس­آزمون گروه­ های مستقل از زمینه و وابسته به زمینه با دستورالعمل­ کانون توجه درونی و بیرونی وجود دارد.
2. اختلاف معناداری در نتایج آزمون یادداری گروه­ های مستقل از زمینه و وابسته به زمینه با دستورالعمل­ کانون توجه درونی و بیرونی وجود دارد.
3. اختلاف معناداری در نتایج آزمون انتقال گروه­ های مستقل از زمینه و وابسته به زمینه با دستورالعمل­ کانون توجه درونی و بیرونی وجود دارد.

1-6- پیش فرض های تحقیق

1. شرکت­ کنندگان در شرایط نسبتا یکسان تمرین کردند.
2. شرکت­ کنندگان در هنگام اجرای تکلیف تمام سعی خود را بکار گرفتند.
3. شرکت­ کنندگان به پرسشنامه اطلاعات شخصی خود صادقانه جواب دادند.
4. تعداد و موقعیت نمونه نماینده خوبی برای جامعه است و ویژگی­های جامعه را به خوبی معرفی می­ کند.

1-7- متغیرهای تحقیق

متغیرهای این تحقیق عبارتند از

متغیر مستقل:

متغیر­های مستقل پژوهش حاضر کانون توجه و سبک­های شناختی می­باشد.

متغیر وابسته:

متغیرهای وابسته این تحقیق اکتساب، یادداری و انتقال مهارت پرتاب دارت می­باشد.

فصل حاضر، مبانی نظری و پیشینه تحقیق را شامل می­ شود. در این فصل، ابتدا به مباحث نظری مرتبط با موضوع تحقیق پرداخته و سپس تحقیقات انجام شده در این زمینه ارائه می­شوند.

 

2-2. مبانی نظری

 

2-2-1. وضعیت بدنی

 

بر اساس تعریف کمیته پوسچر آکادمی جراحی اورتوپدی امریکا در سال 1974، حالتی از تعادل اسکلتی­عضلانی است که صرف نظر از وضعیت قرارگیری بدن (مثل خوابیده، نشسته، ایستاده)، در هنگام کار و استراحت از ساختارهای حمایت کننده، در مقابل آسیب یا ناهنجاری پیش­رونده محافظت می­نماید (وگن[1]، 2005). در چنین شرایطی، انرژی مصرفی عضلات برای حفظ راستای صحیح بدن کاهش خواهد یافت (لوینجی و نورکین[2]، 2011)، بنابراین، در یک وضعیت مطلوب، کمترین میزان استرس بر روی ساختارهای حمایت کننده بدن دارد و بیشترین کارایی مشاهده می­ شود.

 

در مقابل، وضعیت بدنی نامطلوب یا ضعیف، آرایش نسبی نامناسب مفاصل و قسمت ­های مختلف بدن در ارتباط با یکدیگر است به­ طوری که سبب افزایش استرس و استرین بر ساختارهای حمایتی بدن، تغییر عملکرد عضلات و طول استراحت آن­ها و همچنین کاهش کارایی تعادل بر روی سطح اتکا می­ شود (کندال[3] و همکاران، 2005؛ هال[4] و همکاران، 2011). در واقع، بروز انحرافات قابل ملاحظه در وضعیت بدنی می ­تواند در بلند مدت سبب بروز سازگاری­های منفی گسترده­ای در مفاصل و بافت­های  نرم گردد که از آن جمله می­توان به کوتاهی و سفتی عضلات در سمت آگونیست و طویل شدگی و ضعف آن­ها در سمت آنتاگونیست اشاره کرد که این مسئله می ­تواند بر وضعیت بدنی افراد مبتلا تاثیرگذار بوده و سبب بروز ناهنجاری­های مختلف وضعیتی از جمله زانوی پرانتزی گردد (کندال و همکاران، 2005).

 

2-2-2. زانو

 

2-2-2-1. آناتومی مفصل زانو

 

مفصل زانو، یکی از بزرگ‌ترین و پیچیده‌ترین مفاصل بدن و یک مفصل سینوویال از نوع محوری[5] است. انتهای تحتانی ران به همراه کندیل هایش و حفره‌ی عمیق بین آن‌ ها با سطح فوقانی و صاف درشت­نی مفصل می‌گردد (پریم کومار[6]، 2004). مفصل زانو در واقع از سه مفصل تشکیل شده است که همگی توسط یک کپسول مفصلی منفرد احاطه شده‌اند:

 

 

1. قسمت تیبیوفمورال داخلی (مفصل بین کندیل داخلی محدب ران و کندیل مقعر درشت­نی و منیسک بین آن‌ ها)
2. قسمت تیبیوفمورال خارجی (مفصل بین کندیل خارجی محدب ران و کندیل مقعر درشت­نی و منیسک بین آن‌ ها)
3. قسمت پتلافمورال (مفصل بین کشکک و بخش قدامی ران) (ریس[7] و همکاران، 2002).

 

 

استخوان کشکک یک استخوان کنجدی است که به وسیله تاندون عضله چهار سر احاطه شده است  و از طریق لیگامنت کشککی  به برجستگی درشت نئی متصل می شود (فلوید[10]، 2007). موقعیت قرار گیری استخوان کشکک طوری است که مانند یک قرقره عمل می کند و از طریق افزایش بازوی اهرم عضله چهار­سر باعث افزایش 33 تا 50 درصدی گشتاور عضله چهار سر می شود (اوتینگ[11] و همکاران، 2005).

 

لیگامنت ها موجب استحکام استاتیکی و انقباض عضلات چهار سر و عضلات خلفی ران موجب استحکام دینامیکی مفصل زانو می شوند. لیگامنت های متقاطع لیگامنت های بسیار قوی هستند که در داخل کپسول مفصلی و خارج  از حفره سینوویال قرار دارند. رباط متقاطع قدامی از رباط متقاطع خلفی ضعیف تر است (نیومن[12]، 2002).

 

مینیسک­ها صفحاتی از جنس فیبرو کارتیلاژ هستند که روی سطوح مفصلی درشت نی قرار دارند. مینیسک هلالی شکل است و مانند یک ضربه گیر عمل می­ کند. مینیسک­ها به صفحات داخلی و خارجی درشت نی متصل شده، حفره درشت نی را عمیق­تر کرده و در نتیجه موجب افزایش استحکام و پایداری مفصل زانو می­ شود. مینیسک­های داخلی و خارجی زانو به ترتیب بین سطح مفصلی استخوان درشت نی و لقمه داخلی و خارجی استخوان ران قرار می­گیرند (فلوید[13]، 2007).

 

2-2-2-2. عضلات زانو

 

به طور کلی چهار دسته عضله، در اطراف مفصل زانو داریم :

 

1. عضلاتی که زانو را خم می‌کنند (Flexor): عضله همسترینگ (شامل نیم غشایی، نیم وتری و دو سر رانی) (شکل 2-1).

نیرو و توانایی پا­ها در دویدن، جهیدن و یا پریدن در بیشتر رشته­ های ورزشی مهم است، ولی این نکته در برخی از آن­ها اهمیت مضاعف می­یابد. برای مثال در والیبال که توانایی پریدن جفت پا سهم بسیار زیادی در کسب پیروزی دارد. پلایومتریک تمرینی است که بر افزایش توانایی فرد درآمیختن سرعت و قدرت تکیه دارد. پلایومتریک مکانیزمی را به وجود می­آورد که بوسیله آن ورزشکار می ­تواند شروع سریع­تر، تغییر جهتی تندتر و شتابی بیشتر داشته باشد که این امر سبب بهبود سرعت حرکت می­ شود.

ازآنجا که تمرینات پلایومتریک، جدید و مؤثر می­باشند، جایگاه خود را در برنامه تمرینی بسیاری از رشته­ های ورزشی که به نحوی با سرعت و پرش­ها ارتباط دارند، پیدا نموده است. در این پژوهش در صورت مشخص شدن نقش پیش پرش در ارتفاع پرش عمودی، می­توان بر اساس یافته­ ها نسبت به معرفی تکنیک برتر پریدن اقدام نمود. در این صورت، دانشی مهیا می­ شود تا مربیان بتوانند به نحو مطلوب­تری برای آماده ساختن هرچه بهتر ورزشکاران حرفه­ای خود اقدام کنند.

1-1. شرح و بیان مسئله­ پژوهشی

پریدن بالاتر همیشه یکی از آرزوهای بشر بوده است. در بسیاری از ورزش­ها ، پرش در جهات مختلف از اهمیت زیادی برخوردار است. در اکثر بازی­های توپی (والیبال، فوتبال، هندبال، بسکتبال) و برخی بازی­های غیر توپی (ورزش­های رزمی، ژیمناستیک، و شیرجه) که در برگیرنده­ی انقباض­های برون­گرا[1] و درون­گرا[2] هستند و بعد از هر انقباض برون­گرا، یک انقباض درون­گرا در عضلات درگیر حرکت به وجود می­آید، توانایی پرش جفت پا نقش تعیین کننده ­ای دارد (1). پریدن در اجرای بسیاری از مهارت­ های ورزشی از جمله پرش ارتفاع، ریباند و سد کردن در بسکتبال و اسپک زدن و دفاع در والیبال حیاتی است. هماهنگی حرکت و سرعت انتقال نیرو توسط مفاصل و عضلات مچ پا، زانو و ران مهمترین مشخصه­های اجرای پرش عمودی هستند (46).

امروزه والیبال به یکی از مهمترین و گسترده­ترین ورزش­ها در جهان تبدیل شده است و حضور در این ورزش به مهارت­ های جسمانی و اجرا نیاز دارد که اغلب به توانایی­های فردی در پرش و فرود بستگی دارد. برای مثال، طبق تحلیل انجام شده از بازی والیبالیست­های زن، هر بازیکن در هر گیم از بازی به طور میانگین 22 پرش انجام می­دهد. این پرش­ها به انواع پرش­های تک پا با پای راست و یا چپ و پرش به صورت جفت پا تقسیم می­شوند. در پژوهش فوق، گزارش شده است که 84 درصد پرش­های حمله­ای به صورت جفت پا و 16 درصد بقیه به صورت تک پا انجام شده است. همچنین حدود 44 درصد پرش­های دفاعی به صورت جفت پا و بقیه به صورت تک پا انجام شد (87). در والیبال، پریدن یک حرکت انفجاری است که در آن دو عامل قدرت و سرعت عضلات درگیر؛ و تکنیک پرش مناسب ایفای نقش می­ کنند. در این میان تکنیک پرش نسبت به قدرت و سرعت از اهمیت بیشتری برخوردار است. تکنیک صحیح پریدن دارای دو بخش اساسی است: 1) حرکت­های پیش از پرش و 2) حرکات حین پرش. تحقیقات نشان داده است که پرش به همراه پیش پرش بهتر از پرش درجاست (66).

هر چند نشان داده شده است که تمرینات پلایومتریک متغیرهای اجرا را بهبود می­بخشند، اما پتانسیل ایجاد آسیب را هم دارند. بخصوص وقتی که ورزشکاران تحت تمرینات جدید یا فشار تمرین قرار می­گیرند. قرار گرفتن در معرض تمرینات جدید بخصوص در تمرینات برون­گرا، تولید نیرو در سیستم اسکلتی- عضلانی را افزایش می­دهد و می ­تواند منجر به کوفتگی عضلانی تأخیری[4] شود. با وجود این­که استفاده از تمرینات پلایومتریک منجر به افزایش ارتفاع پرش عمودی می­ شود اما امکان ایجاد کوفتگی عضلانی و آسیب متعاقب این گونه تمرینات نشان داده شده است (90).

طبق تحقیق هرمن و همکاران پیش پرش موجب افزایش ارتفاع پرش می­ شود (52). در این پژوهش تمرکز بر روی حرکات قبل از پرش است و محقق سعی خواهد نمودکه به سؤالات زیر پاسخ دهد: 1) آیا پیش پرش باعث افزایش پرش عمودی می­ شود یا خیر؟ 2) آیا پیش پرش باعث بهبود مهارت­ های والیبال (اسپک و سرویس) می­ شود؟ 3) آیا تمرین با پیش پرش باعث افزایش کوفتگی عضلانی تأخیری می­ شود؟

1-2. ضرورت و اهمیت پژوهش

گمان محقق بر آن است که با مؤثر دانستن تأثیر پیش پرش بر ارتفاع پرش و کیفیت مهارت اسپک، مربیان و معلمین ورزش خواهند توانست در جلسات تمرینی با بکارگیری این نکته به بیشترین پرش بازیکن در بازی دست یابند و آن­ها با آسودگی خاطر تمرینات خود را طراحی نموده و ورزشکاران خود را بدون هیچ­گونه آسیب در زمان مسابقه به اوج آمادگی برسانند. یافته­ های پژوهش حاضر هم از حیث بهبود اجرا و عملکرد ورزشی، هم از حیث پیشگیری از آسیب در اجرای حرکات انفجاری ارزشمند است.

1-3. اهداف پژوهش

1-3-1. هدف کلی پژوهش

مطالعه­ اثر هشت هفته تمرین والیبال با و بدون پیش پرش بر اجراء، کوفتگی عضلانی تأخیری و تقلا.

1-3-2. اهداف جزئی پژوهش

• مقایسه­ اثر تمرین با و بدون پیش پرش بر پرش عمودی آزمودنی­ها.
• مقایسه­ اثر تمرین با و بدون پیش پرش بر کیفیت مهارت اسپک منطقه چهار آزمودنی­ها.
• مقایسه­ اثر تمرین با و بدون پیش پرش بر کیفیت مهارت اسپک منطقه دو آزمودنی­ها.
• مقایسه­ اثر تمرین با و بدون پیش پرش بر کیفیت مهارت سرویس آزمودنی­ها.
• مقایسه­ اثر تمرین با و بدون پیش پرش بر کوفتگی عضلانی تأخیری آزمودنی­ها.
• مقایسه­ اثر تمرین با و بدون پیش پرش بر تقلای آزمودنی­ها.

• 

•  

1-4. فرضیه‌های پژوهش

• میزان پیشرفت پرش عمودی پس از هشت هفته تمرین والیبال در گروه­ های تمرینی با و بدون مانع متفاوت است.
• میزان پیشرفت مهارت اسپک منطقه چهار پس از هشت هفته تمرین والیبال در گروه­ های تمرینی با و بدون مانع متفاوت است.
• میزان پیشرفت مهارت اسپک منطقه دو پس از هشت هفته تمرین والیبال در گروه­ های تمرینی با و بدون مانع متفاوت است.
• میزان پیشرفت مهارت سرویس پس از هشت هفته تمرین والیبال در گروه­ های تمرینی با و بدون مانع متفاوت است.
• میزان کوفتگی عضلانی تأخیری پس از هشت هفته تمرین والیبال در گروه­ های تمرینی با و بدون مانع متفاوت است.
• میزان تقلا پس از هشت هفته تمرین والیبال در گروه­ های تمرینی با و بدون مانع متفاوت است.

1-5. پیش فرض­های پژوهش

• همه آزمودنی­ها در طول پژوهش، چه هنگام آزمون­ها و چه هنگام تمرین تلاش صادقانه و معمول داشته اند.
• همه آزمودنی­ها پرسشنامه را با صداقت و دقت در زمان­هایی که از آنها خواسته شده است، تکمیل نموده ­اند.
• آزمودنی­ها به غیر از شرکت در پژوهش و انجام برنامه­ های تمرینی آن، فعالیت جسمانی و ورزشی خاص دیگری نداشته اند.

1-6. محدودیت‌های پژوهش

1-6-1. محدودیت‌های محقق خواسته

1) جهت کنترل عامل جنسیت، مطالعه تنها روی دختران انجام شده است.

2) برای کاهش خطر آسیب آزمودنی­ها فقط از ورزشکاران ماهر استفاده شد.

1-6-2. محدودیت‌های غیر قابل کنترل

• گزینش غیر تصادفی و در دسترس آزمودنی­ها
• عدم کنترل عوامل جانبی تأثیرگذار مانند تغذیه، تفاوت­های فردی، عوامل روحی، روانی… در آزمودنی­های پژوهش.

1-7. تعریف واژه ­ها و اصطلاحات کلیدی

1-7-1. تعاریف نظری

1-7-1-1. پیش پرش

وضعیت آخرین گام قبل از پرش جفت پا در والیبال. در این پژوهش وضعیت گام ما قبل از پرش از نظر ارتفاع پا از زمین مورد توجه است(5).

1-7-1-2. پرش عمودی

پرشی که در آن هدف کسب بالاترین ارتفاع ممکن پس از جدا شدن بدن از زمین می­باشد. در ورزش­های توپی، در بسیاری مواقع رقابت بر سر زدن توپ در بالاترین ارتفاع ممکن است. در سایر ورزش­ها نیز رقابت­هایی برای انجام یک فعالیت در بالاترین ارتفاع ممکن وجود دارد. برای رفتن به بالاترین ارتفاع می­توان به دو صورت تک پا و جفت پا پرید(5).

1-7-1-3. کوفتگی عضلانی تأخیری

به درد و ناراحتی گفته می­ شود که ورزشکاران حرفه ای یا مبتدی احتمال دارد در پی تمرینات غیرمعمول ورزشی تجربه کنند. کوفتگی عضلانی تأخیری یک الی دو روز پس از تمرین بخصوص تمرینات برون­گرا ایجاد می­ شود و از لحاظ اینکه همراه با درد، سفتی، تورم، کاهش انعطاف پذیری و کاهش دامنه حرکتی مفصل و همچنین کاهش قدرت عضلانی می­باشد به کوفتگی موسوم گشته است(31).

1-7-1-4. تقلا

میزان تلاش افراد در حین انجام فعالیت بدنی و احساس کلی آن­ها نسبت به فشار، تلاش، خستگی بدنی و بر احساس کلی افراد از میزان تلاش به­کار رفته تمرکز می­ کند(6).

1-7-2. تعاریف عملیاتی

1-7-2-1. پیش پرش

در این پژوهش منظور انجام پرش از روی مانع 3 سانتی­متری قبل از پرش اصلی است. بدین منظور یک مانع 3 سانتیمتری ساخته و مورد استفاده قرار گرفت. از آنجا که ارتفاع پیش پرش هر چه کمتر باشد ورزشکار انرژی کمتری مصرف می­ کند، در این پژوهش از مانع با ارتفاع کم استفاده شد.

  1-7-2-2. پرش عمودی

برای اندازه ­گیری پرش عمودی از یک تخته عمودی درجه­بندی شده بر حسب سانتیمتر (تخته سارجنت)، استفاده شد. در این پژوهش بالاترین ارتفاعی که پس از پرش عمودی توسط دست لمس گردید از بالاترین ارتفاع دست در حالت ایستاده کم شده و ارتفاع پرش عمودی محسوب گردید.

1-7-2-3. کوفتگی عضلانی تأخیری

امتیاز بدست آمده از پرسشنامه کوفتگی تأخیری عضلانی که در پیوست شماره 3 آورده شده است (59 و60).

1-7-2-4. تقلا

استفاده از مقیاس بورگ که نمونه­ آن در پیوست 4 آورده شده است(6).

1-8. قلمرو پژوهش

پژوهش حاضر بر روی والیبالیست­های 14 تا 27 سال انجام گرفت. به نظر می­رسد که یافته­ های پژوهش حاضر برای ورزشکاران به طور اعم و برای والیبالیست­هایی که دارای ویژگی­های مشابه آزمودنی­های این پژوهش باشند قابلیت تعمیم داشته باشد.

[1].Eccentric

:

کارکنان سازمان ها از جنبه های مختلف رفتار و شرایط جسمانی ،با یکدیگر تفاوت هایی دارند. آشکارترین تفاوت های موجود بین کارکنان هر سازمان در خصوصیات بدنی آنها قابل مشاهده می باشد، اما جنبه های دیگر شخصیت فرد که پنهان هستند،هنگامی آشکار می شوند که از روش های خاص روانشناسی آنان را ارزیابی کنیم (36).

در بحث از شخصیت تاکید بر آن است که چگونه تفاوت های شخصیتی افراد در عملکرد و رفتار شغلی آنان اثر می گذارد(36). در سال های گذشته تحقیقات شخصیت مانند یک چارچوب قابل قبول در جهت توصیف ساختار و ذات شخصیت بوده و در خصوص خصیصه های شخصی میان محققین اختلاف نظر وجود داشته است (72). با این وجود امروزه توافق حاصل شده که مدل 5عاملی شخصیت (Big five) که توسط گلدبرگ[2] معرفی شده،می تواند برای توصیف بیشتر جنبه های برجسته شخصیت افراد مورد استفاده قرار گیرد(49).

تحقیقات نشان داده است افرادی که از تحلیل رفتگی در شغل خود رنج می برند ، بهره وری و کارایی شان کاهش می یابد و مشارکت کمتری از خود نشان می دهند که بطور مستقیم بر سازمان نیز تاثیر می گذارد(12). هاکان کوک[13](2009) معتقد است علائم تحلیل رفتگی ممکن است به مشکلات شخصی و سازمانی منتهی می شود(117).  بر اساس اطلاعات موجود در اتحادیه ی اروپایی همه ساله 20میلیون یورو به مخارج ناشی از تنیدگی و تحلیل رفتگی اختصاص داده می شود(94). موضوع تحلیل رفتگی شغلی در حال حاضر یک مشکل شایع در مشاغل خدماتی است; به طوری که طبق آمار موجود از هر هفت نفر شاغل در پایان روز، یک نفر دچار تحلیل می شود. (142).

برای شناسایی افرادی که بیشتر مستعد فرسودگی شغلی هستند،صفات شخصیتی متعددی مورد مطالعه قرار گرفته است.ساعتچی در پژوهش های مکرر خود به این نتیجه رسید که افراد دارای ویژگی شخصیتی روانرنجوری بیشتر مستعد تحلیل رفتگی می باشند.بعد خستگی عاطفی با سنخ شخصیتی A در رابطه می باشد.

از آنجا که شناخت شخصیت کارکنان علاوه بر اینکه می تواند میزان ناحیه عمومی شخصیت های کاری سازمانی را (بین مدیر -کارمند ، کارمندان با یکدیگر و کارمندان با ارباب رجوع) افزایش دهد ،این پژوهش می تواند به مدیران سازمان ها کمک  کند که بر اساس ویژگی های شخصیتی افراد ،تصمیمات لازم در خصوص استخدام،انتقال و ارتقای کارکنان را بهبود بخشند و به این ترتیب می توانند باعث بهبود عملکرد و افزایش بازدهی سازمان شوند .

آنچه که از ادبیات پژوهشی و مدل ها و نظریات ارائه شده در زمینه تحلیل رفتگی می آید، می توان پی به این نکته برد که اولا سطح بالای تحلیل رفتگی شغلی می تواند به مشکلات شخصی و سازمانی زیادی منتهی شود، ثانیا با توجه به مدل های ارائه شده ،شخصیت های افراد یک پیش بینی کننده ی قوی از سطح تحلیل رفتگی افراد هستند و ثالثا با توجه به اهمیت و نقش اداره کل تربیت بدنی در پرورش نیروی جسمانی ،در این پژوهش به بررسی ارتباط میان ابعاد شخصیت و تحلیل رفتگی شغلی در کارکنان اداره کل تربیت بدنی آذربایجان غربی می پردازیم.

2-1 بیان مساله:

ارزیابی شخصیت ، زمینه ی عمده ی کاربرد روان شناسی در مورد مسائل دنیای عملی است(50). شخصیت الگویی است از تفکر ، احساس و رفتار ناشی از ویژگی های فردی همراه با مکانیسم های روانی پنهان یا آشکار که در پس آن الگو ها قرار دارد (141).در سال های گذشته تحقیقات شخصیت مانند یک چارچوب قابل قبول در جهت توصیف ساختار و ذات شخصیت بوده و در خصوص خصیصه های شخصی میان محققین اختلاف نظر وجود داشته است. با این وجود امروزه توافق حاصل شده که مدل 5عاملی شخصیت (Big five) که توسط گلدبرگ معرفی شده،می تواند برای توصیف بیشتر جنبه های برجسته شخصیت افراد مورد استفاده قرار گیرد(93). ابعاد 5عاملی شخصیت شامل برون گرایی،توافق پذیری،وظیفه شناسی،روان رنجوری و گشودگی به تجارب است.برون گرایی شامل کمیت و شدت تعامل با افراد دیگر و میزان اجتماعی بودن یک شخص است.توافق پذیری ،میزان توافق در اندیشه،احساسات و عمل نسبت به دیگران را نشان می دهد.وظیفه شناسی، بعدی است که میزان مسئولیت پذیری ،سخت کوشی و هدفگرا بودن را در جهت رفتار های سازمان توصیف می کند. روان رنجوری که به توانایی فرد در تحمل محرک های استرس و عوامل تنش زا اشاره می کند.افرادی که در این طیف قرار دارند، عصبانی، نامطمئن، ناامن، افسرده و مضطرب اند.و گشودگی نسبت به تجربه(تجربه پذیری) قوه ی تخیل،زیبایی شناسی،احساسات ، ایده ها ، عمل ها و ارزش ها را توصیف می کند(148).

از طرفی فشار های روانی و آثار آن در سازمان ها ، در دهه ی اخیر مورد توجه بسیاری از پژوهشگران قرار گرفته است. فشار های روانی مفید و خوش خیم برای تحرک و تلاش انسان ضروری است ، اما فشار های روانی مضر بازده ی نیروی انسانی سازمان را تقلیل داده و پایه های سازمان را متزلزل می سازد(79).فشار های مختلف و از ابعاد مختلف بر انسان های امروزی وارد می شود. یکی از مهم ترین منابع این فشار ، شغل افراد است.یکی از عمده ترین مسائل شغلی که معمولا به شکل واکنش در برابر تنیدگی های شغلی و سازمانی در میان کارکنان سازمان های مختلف دیده می شود، پدیده ی “تحلیل رفتگی شغلی” است(94) . برای اولین هربرت فرودنبرگ به این پدیده اشاره کرد که آن را واکنشی در برابر تنیدگی شغلی بیش از حد دانست(94). مسلچ و جکسون(1981) تحلیل رفتگی شغلی را نشانگانی روان شناختی می دانند که ترکیبی از فرسودگی عاطفی ، مسخ شخصیت و نقصان موفقیت فردی می باشد             (100). فرسودگی عاطفی شامل وجود احساساتی است که در آن شخص نیروی هیجان خود را از دست می دهد و قادر به برقراری روابط عاطفی با دیگران نیست. مسخ شخصیت که مربوط به پاسخ های غیراحساسی و خشن نسبت به همکاران و زیردستان است و نقصان موفقیت فردی حالتی است که افراد در تلاش های حرفه ی خود برداشت های منفی دارند و احساس می کنند در شغل خودشان پیشرفتی ندارند و کار ،تلاش و حرفه شان نتایج مثبتی به همراه ندارد(91). تحقیقات نشان داده است افرادی که از تحلیل رفتگی در شغل خود رنج می برند ، بهره وری و کارایی شان کاهش می یابد و مشارکت کمتری از خود نشان می دهند که بطور مستقیم بر سازمان نیز تاثیر می گذارد(12).

اینکه افراد دارای شخصیت های متفاوتی هستند جای هیچ شکی نیست.بطور مشابه مشاغل هم از همین ویژگی ها برخوردارند.بر اساس این شیوه استدلال ،تلاش زیادی انجام گرفته است تا افراد در مشاغل مناسب گمارده شوند(13).هر چه قدر میان فرد و شغل وی عدم تناسب بیشتری برقرار باشد ، احتمال بروز تحلیل رفتگی در وی بیشتر خواهد بود(34). نظریه ی تطبیق شرایط لازم برای انجام کار و ویژگی های شخصیتی ،توسط جان هالند مطرح شده است. این نظریه بر این اساس است که رغبت یا علاقه ی فرد –با فرض اینکه نشان دهنده ی شخصیت فرد باشد – با محیط کارش متناسب است(20).

در بررسی روی مبانی شغلی نیروی انسانی شاغل در اداره کل تربیت بدنی می توان متوجه این نکته شد که نیروی انسانی این اداره کل از تحلیل رفتگی رنج می برند و منابع این تحلیل رفتگی را نمی شناسند و قابلیت تطابق شغل خود را با ابعاد شخصیتی ندارند،بنابراین به دنبال پاسخ به این سوال هستیم که:

آیا بین ابعاد شخصیت و تحلیل رفتگی شغلی در کارکنان اداره کل تربیت بدنی آذربایجان غربی رابطه وجود دارد؟

3-1 ضرورت و اهمیت تحقیق:

سازمان ها به دلیل بروز اختلالاتی که توسط استرس ناشی از تحلیل رفتگی شغلی در بین کارکنان ایجاد می شود، هزینه های آشکار و پنهان زیادی، متحمل می شوند. علاوه بر آن تحلیل رفتگی باعث غیبت کارکنان از محل کار، کاهش کیفیت کار، تعارضات بین فردی با همکاران، مشکلات جسمی- روانی، تغییر شغل و نهایتا ترک خدمت می شود. ترک خدمت هزینه های زیادی برای سازمان به دنبال دارد. از جمله هزینه های مربوط به پست بلاتصدی، هزینه های استخدام کارکنان جدید، هزینه های آموزش و هزینه های کاهش بهره وری و…است.با در نظر گرفتن پیامد های ناگوار تحلیل رفتگی شغلی روی افراد و سازمان ها و با توجه به روند فزاینده ی آن در سازمان های امروزی و از جمله سازمان های پویا و در حال تغییر ورزشی ، این موضوع باید مورد توجه بیشتری قرار گیرد و تاثیرات منفی آن روی افراد و سازمان ها بیشتر مورد کنکاش و بررسی قرار گیرد.از طرفی بر اساس اصول و نظریه های پذیرفته شده باید  بین ویژگی های شخصیتی و محیط کاری اش تناسب وجود داشته باشد.در صورت عدم تناسب میان خصوصیات فردی و شرایط و ویژگی های شغلی ، کار می تواند موجب نارضایتی و تحلیل قوای جسمی و روانی و نهایتا بیماری می شود.

مدیران سازمان ها بر اساس ویژگی های شخصیتی افراد می توانند تصمیمات لازم را در خصوص استخدام،انتقال و ارتقای کارکنان را بهبود بخشند.به این ترتیب می توانند باعث بهبود عملکرد و افزایش بازدهی سازمان شوند. از طرف دیگر با توجه به اهمیت و نقش اداره کل تربیت بدنی در پرورش نیروی جسمانی و تقویت روحیه ی سالم در افراد و توسعه و تعمیم ورزش و هماهنگ کردن فعالیت های تربیت بدنی و تفریحات سالم و فراهم کردن امکانات و تسهیلات جهت ارتقا ورزش در سطح استان،این پژوهش به بررسی ارتباط میان ابعاد شخصیت و تحلیل رفتگی شغلی در کارکنان اداره کل تربیت بدنی آذربایجان غربی می پردازد.

4-1 اهداف تحقیق

هدف کلی: ارتباط بین ابعاد شخصیت و تحلیل رفتگی شغلی در کارکنان اداره کل تربیت بدنی آذربایجان غربی

اهداف اختصاصی:

1- تعیین میزان تحلیل رفتگی در کارکنان اداره کل تربیت بدنی آذربایجان غربی

2-  تعیین ارتباط بین برونگرایی فرد و تحلیل رفتگی شغلی کارکنان اداره کل تربیت بدنی آذربایجان غربی

3- تعیین ارتباط بین توافق پذیری فرد و تحلیل رفتگی شغلی کارکنان اداره کل تربیت بدنی آذربایجان غربی

4- تعیین ارتباط بین وظیفه شناسی فرد و تحلیل رفتگی شغلی کارکنان اداره کل تربیت بدنی آذربایجان غربی

5- تعیین ارتباط بین روان رنجوری فرد و تحلیل رفتگی شغلی کارکنان اداره کل تربیت بدنی آذربایجان غربی

6- تعیین ارتباط  بین تجربه پذیری فرد و تحلیل رفتگی شغلی کارکنان اداره کل تربیت بدنی آذربایجان غربی

7- مقایسه ی میزان تحلیل رفتگی در کارکنان با متغیرهای دموگرافیکی مختلف

8- بررسی ویژگی های شخصیتی کارکنان اداره کل تربیت بدنی آذربایجان غربی

5-1 فرضیه ها:

1-  بین برونگرایی و تحلیل رفتگی شغلی کارکنان اداره کل تربیت بدنی ارتباط وجود دارد.

2-  بین توافق پذیری و تحلیل رفتگی شغلی کارکنان اداره کل تربیت بدنی ارتباط وجود دارد.                              

 

3- بین وظیفه شناسی و تحلیل رفتگی شغلی کارکنان اداره کل تربیت بدنی ارتباط وجود دارد.

4- بین روان رنجوری و تحلیل رفتگی شغلی کارکنان اداره کل تربیت بدنی ارتباط وجود دارد.

5- بین تجربه پذیری و تحلیل رفتگی شغلی کارکنان اداره کل تربیت بدنی ارتباط وجود دارد.

6-1 متغیر های تحقیق

در این تحقیق متغیرهای ملاک شامل ابعاد مختلف شخصیت (برون گرایی،توافق پذیری،وظیفه شناسی،روان رنجوری و گشودگی به تجارب) و متغیر پیش بین شامل زیر مقیاس های تحلیل رفتگی شغلی (فرسودگی عاطفی،مسخ شخصیت،نقصان موفقیت فردی) می باشد.

 

تعاریف مفهومی و عملیاتی واژه های تحقیق:

 

تحلیل رفتگی شغلی[1]: نشانگانی از خستگی جسمانی و هیجانی است که در نتیجه ی توسعه ی گرایشات منفی شغلی و از دست دادن احساس و علاقه نسبت به کار در کارکنان اداره کل تربیت بدنی آذربایجان غربی ایجاد می شود(35).

 

تحلیل رفتگی شغلی در کارکنان اداره کل تربیت بدنی با بهره گرفتن از سوالات 1تا 22

 

پرسشنامه ی تحلیل رفتگی شغلی مسلچ ارزیابی می شود.

 

فرسودگی عاطفی[2]: شامل وجود احساساتی است که در آن کارکنان اداره کل نیروی هیجان خود را از دست می دهد و قادر به برقراری روابط عاطفی با دیگران نیست(91).

 

فرسودگی عاطفی در کارکنان اداره کل تربیت بدنی  با سوالات 1-2-3-4-5-6-7-21-22 پرسشنامه تحلیل رفتگی شغلی مسلچ ارزیابی می شود.

 

 مسخ شخصیت[3]: که مربوط به پاسخ های غیراحساسی و خشن کارکنان اداره کل نسبت به همکاران و زیردستان است (91).

 

مسخ شخصیت در کارکنان اداره کل تربیت بدنی  با سوالات 16-17-18-19-20پرسشنامه تحلیل رفتگی شغلی مسلچ ارزیابی می شود.

 

نقصان موفقیت فردی^[4]: حالتی است که کارکنان اداره کل تربیت بدنی در تلاش های حرفه ی خود برداشت های منفی دارند و احساس می کنند در شغل خودشان پیشرفتی ندارند و کار ،تلاش و حرفه شان نتایج مثبتی به همراه ندارد(91).

 

نقصان موفقیت فردی در کارکنان اداره کل تربیت بدنی  با سوالات 8-9-10-11-12-13-14-15پرسشنامه تحلیل رفتگی شغلی مسلچ ارزیابی می شود.

 

 

شخصیت[5]: شخصیت عبارت است از مجموعه ای سازمان یافته و واحد متشکلی از خصوصیات نسبتا ثابت و مداوم که مجموعا یک شخص را از شخص یا اشخاص دیگر متمایز می سازد. بنابراین می توان گفت در این تحقیق منظور از  شخصیت الگوهای نسبتا ثابت و منحصر به فرد از تفکرات ، احساسات و اعمال کارکنان اداره کل تربیت بدنی آذربایجان غربی می باشد. با توجه به استفاده از مدل پنج عاملی شخصیت (Big five) هر یک از ابعاد شخصیتی به طور مستقل تعریف می شوند(141).

 

در این پژوهش ارزیابی شخصیت کارکنان اداره کل تربیت بدنی با بهره گرفتن از پرسشنامه مدل عاملی شخصیت جان و همکاران (1991) می باشد که شامل 5بعد و 44آیتم است.

 

برون گرایی[6]: شامل کمیت و شدت تعامل با افراد دیگر و میزان اجتماعی بودن یک شخص است (141). صفات همراه این عامل شخصیتی عبارتند از: اجتماعی، جمع گرا،باجرات، سرو زبان دار و فعال بودن. معمولا به افراد خونگرم برون گرا و  به افراد خجالتی درون گرا گفته می شود(36).

 

در این پژوهش سوالات 1, 6R, 11, 16, 21R, 26, 31R, 36 میزان برون گرایی فرد را ارزیابی می کند.[7]

 

توافق پذیری [8]: میزان توافق در اندیشه،احساسات و عمل نسبت به دیگران را نشان می دهد. (141) صفات شخصیتی همراه با این عامل عبارتند از: مودب و با نزاکت، قابل انعطاف، خوش فطرت،همکار، بخشنده و…(36)

 

در این پژوهش سوالات 2R, 7, 12R, 17, 22, 27R, 32, 37R, 42 میزان توافق پذیری و سازگاری فرد را ارزیابی می کند.

 

وظیفه شناسی[9]: بعدی است که میزان مسئولیت پذیری ،سخت کوشی و هدفگرا بودن را در جهت رفتار های سازمان توصیف می کند(141).این بعد به قابل اعتماد بودن فرد دلالت دارد.افراد با وجدان و وظیفه شناس مسئولیت پذیر، پایدار، ساختاریافته و قابل اعتمادند.در مقابل افراد کم وجدان تر یعنی کسانی که در این بعد نمره ی پایینی می گیرند، غیرساختارمند، غیرقابل اعتماد و پریشان احوالند(72).

 

در این پژوهش سوالات 2R, 7, 12R, 17, 22, 27R, 32, 3, 8R, 13, 18R, 23R, 28, 33, 38, 43R میزان وظیفه شناسی فرد را ارزیابی می کند.

 

روان رنجوری[10]: این بعد به توانایی فرد در تحمل محرک های استرس و عوامل تنش زا اشاره می کند.افرادی که در این طیف قرار دارند، عصبانی، نامطمئن، ناامن، افسرده و مضطرب اند(72).در قطب مخالف این بعد ثیات هیجان قرار دارد.ثبات هیجان(دوام عاطفی) با صفاتی مانند: آرام ، متین، مودب، شاد، خوشرو و خوش برخورد بودن مشخص می شود(36).

 

در این پژوهش سوالات 4, 9R, 14, 19, 24R, 29, 34R, 39  میزان روان رنجوری فرد را ارزیابی می کند.

 

گشودگی نسبت به تجربه[11](تجربه پذیری): قوه ی تخیل،زیبایی شناسی،احساسات ، ایده ها ، عمل ها و ارزش ها را توصیف می کند(141).این بعد به علاقه و شیفتگی فرد به پدیده ها و تجربیات جدید دلالت دارد.چنین افرادی خلاق، کنجکاو و حساس اند. افرادی که در آن طرف طیف قرار می گیرند، پیرو سنت بوده، در شرایط آشنا راحت اند.(72).

 

در این پژوهش سوالات 5, 10, 15, 20, 25, 30, 35R, 40, 41R, 44  میزان گشودگی به تجربه  فرد را ارزیابی می کند.

 

کارکنان اداره کل تربیت بدنی آذربایجان غربی: منظور کلیه ی کارکنانی رسمی، پیمانی و قراردادی اداره کل تربیت بدنی هستند که دارای حداقل مدرک دیپلم هستند و در سال 1389 مشغول به کار بودند.