گسترش شناخت رابطه روح، جسم و ذهن به تمایل فزاینده­ی انجام تمرینات سلامتی سنتی از قبیل یوگا منجر شده است. لغت یوگا[1] خود به ذهن دانا و حکیم اطلاق می­ شود، و به معنی وحدت و یگانگی است (3). هاتا یوگا از دو واژه­ تشکیل یافته­است. (ها) به معنای خورشید و (تا) به معنای ماه که به ترتیب به منزله روح و فکر آدمی می­باشند. در واقع این دو اشاره به انرژی مثبت و منفی بدن آدمی دارند که در یوگا به تعادل می­رسند (4). بیشتر سبک های یوگا بر اساس مسیر هشت گانه­ای شامل حرکات بدنی، تمرینات تنفسی، گام­های موثر بر تمرکز حواس، مراقبه و رفتارهای اخلاقی است، که در جهت تقویت تمرکز و آرام کردن فکر عمل می­ کند. اگر ورزش یوگا به طور صحیح انجام شود می ­تواند بر سطوح ساختاری، فیزیولوژی، احساسی-  روانی و روحی اثرات قابل توجهی بگذارد (5). تنفس خوب تأثیرات زیادی در کیفیت زندگی انسان می­گذارد. در واقع نه تنها ضامن سلامتی فیزیکی است, بلکه باعث تقویت حالات احساسی و هیجانی شده و تعادل روحی, روانی را نیز  به دنبال دارد (6). به اعتقاد سانگ[2] فشارهای ذهنی و جسمی اساس نتیجه تنفس سریع­تر، ضربان قلب تندتر و انقباض رگ­های خونی می باشند که سبب می­شوند تا قلب سخت­تر کار کند و فشار خون بالا برود. در تمرینات یوگا به دلیل برقرار کردن ارتباط منظم با انجام آگاهانه­ی تمرینات بدنی، جریان خون تحریک شده و فشار خون بالا کاهش می­یابد (7). روش های یوگا می ­تواند برای نیازهای مردم با هر وضعیت جسمی و هر سنی از 5 سال به بالا مناسب باشد. حتی اگر برخی از افراد نتوانند بعضی از فعالیت­های فیزیکی لازم را انجام دهند، باز هم قادر خواهند بود تا از تکنیک­های، تنفسی و تفکری آن بهره­مند گردند (8). اصول یوگا آرامش روانی، تعادل و هماهنگی ارکان روان انسان را تامین می­نماید و نوید دهنده بهبود معنی­داری در بهزیستی جسمی و روانی است (9). چاقی یک مشکل همه­گیر تندرستی است و تقریبا 20 % بزرگسالان تا حدی دارای وزن زیادی هستند. چاقی و اضافه وزن رول مهمی را در بیماری­های گوارشی و مسائل بهداشتی و یا کوتاه شدن زمان زندگی بازی می­ کنند (10). یوگا بهترین روش شناخته شده در ایجاد وضعیتی مناسب برای کنترل وزن محسوب می­ شود. در این ورزش به گردش خون، تنفس و غده تیروئید که در کنترل وزن نقش اساسی دارد توجه شده­است. تمرین­های کششی و تنفسی یوگا علاوه بر تسکین عضلات و سیستم عصبی، مستقیما بر هضم غذا تأثیر می­گذارد و به متعادل شدن وزن کمک می­ کند. علارغم توصیه پزشکان بر استفاده از پروتئین در کاهش وزن، یوگا بر آرامش فکری تاکید می­ کند (11). عواملی همچون استقامت و قدرت عضلانی برای سلامتی مهم هستند. این عوامل در حفظ وضعیت قامت و بهبود ظاهر شخص مفید هستند؛ زیرا قدرت عضلانی محافظت کننده ­ای نیرومند برای مفاصل است و از آسیب­های مفصلی می­کاهد. میلیون­ها نفر از مردم از کمر درد رنج می­برند و ضعف عضلات شکم و فقدان انعطاف­پذیری در این عارضه مؤثر است. تقویت عضلات و توسعه­ انعطاف­پذیری به بهبود کمر درد کمک می­ کند(3). کاهش در انعطاف­پذیری حتی موجب اختلال در حفظ راستای قامت و به دنبال آن بروز درد می­ شود که در نهایت محدود شدن دامنه­ حرکتی و یا درد مفصلی مزمن را به دنبال دارد. همچنین افزایش قدرت به بهبود و حفظ عضلات و مقدار سوخت و ساز پایه، کاهش خطر آسیب­ها، جلوگیری از پوکی استخوان، کاهش کمر درد، تسکین دردهای آرتروز، بهبود سلامت روانی و احتمالا کاهش و کنترل فشارخون، بهبود سطح کلسترول و به ویژه کنترل قند خون کمک می­ کند(1). تحقیقات زیادی نشان داده­اندکه یوگا قدرت عضلات و انعطاف­پذیری را افزایش می­دهد(12, 13, 14, 15). همچنین امروزه متخصصان مختلف اروپایی و آمریکایی به این نکته پی برده­اند، که یوگا به دلایل علمی تسکین بخش اعصاب است، زیرا بیشتر ارگان­های بدن به وسیله­ اعصاب کنترل می­شوند، که سرچشمه­ی آن­ها در ستون مهره­ها قرار دارند. همچنین اغلب درد­های مفصلی به وسیله­ برخی از مهره­های تیره پشت تولید می­گردند؛ و یا جابجاشدن مهره­ها باعث ایجاد فشار بر روی سلسله اعصاب می­گردد (16).

1-2- شرح و بیان مسئله

پیشرفت تکنولوژی فعالیت انسان را از بدنی به فکری هدایت کرده­است. انسان امروز به میزان زیادی عدم فعالیت را تجربه می­ کند که یک امر مهم در پیدایش بیماری­های مختلف است. این امر موجب به خطر افتادن سلامتی و کاهش عملکرد اعضای حرکتی، قلبی- عروقی،  دستگاه تنفس و دیگر اندام­های بدن می­گردد. کاهش توانایی­های عملکردی بدن انسان در دنیای مدرن، با افزایش بیماری­های فشارخون و چاقی همراه است. این بیماری­ها از جمله مواردی هستند که با فعالیت­های بدنی منظم می­توانند درمان شوند (21).

یکی از روش­های جدید که در این زمینه می ­تواند مؤثر واقع شود، ورزش یوگا است. تمرینات یوگا باعث بهبود قابل ملاحظه­ای شاخص ­های سلامت عمومی و قلبی­-­ عروقی و همچنین موجب بهبود جنبه­ های مرتبط با سلامتی و آمادگی جسمانی می­گردد، بدون اینکه دارای اثرات جانبی نامطلوب خاصی باشد (22). همچنین تمرینات یوگا در بهبود عوامل روانی و کاهش اضطراب و استرس اثرگذار است (23). بر طبق نتایج تحقیق شستوپال[4] شرکت دانشجویان درکلاس­های یوگا فواید جسمانی و روانی مثبتی را از طریق افزایش تغییرات در خود پنداری و عزت نفس و مولفه­های انعطاف پذیری و استقامت فراهم می­آورد(24). تمرینات یوگا علاوه بر بهبود چشم­گیر در انعطاف­ تنه و همسترینگ (25)، سبب افزایش قدرت و بهبود کارایی تنفس می­ شود(26، 27). در بیماران مبتلا به سرطان، انجام تمرینات یوگا می ­تواند علائم بیماری را کنترل کرده، استرس را کاهش دهد و کیفیت زندگی بیماران را ارتقاء بخشد (28). تمرینات یوگا باعث کاهش فعالیت سامانه­ی عصبی مرکزی و خودکار در طی تمامی حالت­های پراسترس می­ شود و با کاهش فعالیت سامانه عصبی سمپاتیک سبب کاهش کاتکولامین پلاسما می شود، حتی در برابر برخی از تمرین­ها مانند پرانایاما، بسیاری از عوامل زیستی­ـ شیمیایی مانند کولین استراز سرم، لیپید سرم، کلسترول سرم و قند خون کاهش پیدا می­ کند(29). در اغلب فعالیت­های بدنی، هدف انجام حرکات جسمانی بدون دخالت فکر است، اما در یوگا چنین نیست زیرا هدف نهایی انجام هر حرکت در کمال هوشیاری فکر می­باشد یا به عبارتی با اندیشه متمرکز، هر حرکت با بهره­ گیری از فکر و فارغ از هر احساس دیگری انجام می­ شود به همین جهت روح و جسم در تمرینات یوگا توام می­شوند (11). در طول جلسات یوگا تمرین ها در وضعیتی اجرا می شوند که در یک زنجیره از توالی حرکات به یکدیگر متصل هستند که این زنجیره­ها بدون تکرار است. شواهد نشان می­دهد که اجرای منظم این توالی حرکات باعث بیشتر شدن انعطاف پذیری جسمی، قدرت عضلات و افزایش زنده­دلی و کاهش فشارهای روانی می­ شود و بیماری قلبی- عروقی را کاهش می­دهد (30).

اساس ورزش ایروبیک از حرکات موزون و سنتی کشورهای اروپایی است. شیوه تمرینی ایروبیک موجب توسعه و افزایش آمادگی هوازی می­ شود و این مسأله موجب افزایش قدرت، سرعت و هماهنگی بین اعصاب و عضلات، انعطاف پذیری و چابکی می­ شود. در اجرای حرکات ایروبیک تمرکز ذهنی از اهمیت بسزایی برخوردار است. این مسأله موجب رشد ذهنی و توسعه خلاقیت می­ شود (31). بررسی­ها نشان می­دهد که فعالیت بدنی (هوازی) با تکرار­، شدت و مدت مناسب و بر اساس برنامه­ های منظم، مزایای چشمگیری در برداشته و در مواردی موجب پیشگیری از گسترش برخی بیماری­ها می­شوند. اگر چه تمرینات هوازی می ­تواند موجب بهبود عملکرد سیستم­ها و بخش­های

 مختلف بدن از قبیل تنفس و انتقال اکسیژن، قلب و عروق، سیستم عصبی، سیستم غدد داخلی، حجم خون عضله و ترکیب بدن می­ شود ولی اغلب از بعد سلامتی نیز مورد توجه است و می ­تواند منجر به کاهش فشارخون، چربی، کلسترول و تری­گلیسرید، ناراحتی­های ارتوپدی و بیماری­های قلبی شود (1). کوپر محقق و فیزیولوژیست معروف معتقد است که، تمرینات ورزشی هوازی کلیدی است برای گشودن دری که آن را تندرستی جسمانی و روانی می­نامند. به نظر تعدادی از محققان همچون بلو[5] و کاواناف، نقش معجزه آمیز دویدن در کاهش افسردگی انکارناپذیر است(32). شرکت در فعالیت­های بدنی ریتمیکی، هماهنگی همه اندام­ها و دستگا­ه­های بدن را بالا می برد و نقش محافظتی بر توانایی عملکردی قلبی- عروق، دستگاه تنفس، غدد، اعضای حرکتی و دستگاه­ عصبی دارد. طبق تحقیقات انجام شده توسط نویسنده­های مختلفی همچون دوراسکویک و همکاران^[6] (1992)، پاتون و همکاران^[7] (1996)، اسچمیت و همکاران^[8] (2001)، چمبلیس^[9] (2005) و کوستیک و همکاران^[10] (2006) تأثیر مثبت فعالیت­های بدنی ایروبیک در جهت بهبود کیفی توانایی­های عملکردی، ترکیب بدنی و قدرت عضلات را تأیید کرده ­اند (21).

با توجه به توسعه­ زندگی شهر نشینی و بیماری­های ناشی از آن و اثرات مختلف تمرینات یوگا و ایروبیک روی سیستم­های مختلف بدن، نیاز به انجام تحقیقات بیشتری در این زمینه احساس می­ شود، لذا در این تحقیق، محقق برآن است که تأثیر تمرینات ویژه­ی یوگا و ایروبیک را روی میزان ترکیب بدنی، توان هوازی، فشارخون، ضربان قلب، شاخص ­های ریوی، توان بی­هوازی، انعطاف­پذیری و قدرت دست زنان غیرورزشکار دچار اضافه وزن را را مورد مطالعه و اثرات این دو ورزش را باهم مورد مقایسه قرار دهد. با شناخت تأثیرات مثبت فیزیولوژیکی این ورزش­ها می­توان گام مثبتی در جهت پیشگیری و درمان برخی بیماری­ها برداشت و باعث ارتقاء سلامت جسمی و روانی شد.

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

شرکت کردن در تمرین­های بدنی ریتمیک، عملکرد همه اندام­ها و دستگاه­های بدن را بالا می­برد و به محافظت توانایی­های عملکردی قلبی­_­عروقی، دستگاه تنفس، غده، اعضای حرکتی و دستگاه عصبی کمک می­ کند. علاوه بر آن، فعالیت­های فیزیکی که در حین تمرین انجام می­شوند یک اثر کاهنده بر فشارخون سرخرگی و بیماری پرفشارخونی دارد(21). کالج طب ورزش آمریکا، توصیه می­ کند که همه کسانی که می­خواهند توانایی­های قلبی­-­تنفسی خود را حفظ و بهبود بخشند، باید 5-3 بار در هفته با بهره گرفتن از فعالیت­های ریتمیک ایروبیک که گروه زیادی از ماهیچه­ها را فعال می­ کند، از قبیل راه رفتن، دویدن، دوچرخه­سواری، رقص­های ایروبیک به تمرین بپردازند، شدت تمرین باید حدود 65- 55 % حداکثر ضربان قلب و مدت تمرینات باید 60-20 دقیقه باشد. اگر شدت تمرین کمتر از این مقدار باشد، طول مدت تمرین باید افزایش یابد (40).

تحقیقات زیادی در مورد منافع و اثرات مثبت یوگا و تمرینات هوازی به ثبت رسیده است. بهبود بسیاری از بیماری­های نظیر آسم، سل ریوی، سندرم روده­ی تحریک پذیر، افسردگی خفیف، پرفشارخونی، استئوآرتریت و دردهای مزمن کمری، توان بخشی بیماران پس از سکته قلبی، سندرم یائسگی، دیابت، بیماریهای قلبی – عروقی و بهبودی بیماران پس از انجام تمرینات یوگا گزارش شده است (41). همچنین نتایج قابل ملاحظه­ای در مورد اثرات تمرین­های هوازی بر افزایش بهره هوشی، افزایش سطح انرژی به منظور انجام فعالیت­های طولانی مدت، بهبودی در هضم غذا، اثربخشی در کنترل و کاهش وزن بدن، کنترل افسردگی، اضطراب و هیجان­ها و همچنین روشی مؤثر برای مقابله با عوارض قلبی و عروقی مشاهده شده است (42).

امروزه بیشتر از پیش اثرات تمرینات ورزشی یوگا و ایروبیک بر همه آشکار شده است. با توجه به اثرات تمرین یوگا و ایروبیک بر روی سیستم­های مختلف بدن, در این تحقیق سعی شده است که تأثیر این تمرینات ورزشی بر روی پارامترهای گوناگون ترکیب بدنی، فیزیولوژیکی و آمادگی جسمانی زنان غیر ورزشکار مورد بررسی و اثرات این روش­ها با هم مورد مقایسه قرار گیرد. با توجه به توسعه روز­افزون ورزش یوگا و ایروبیک در داخل کشور، به نظر می­رسد، تعیین اثرات تمرینات یوگا در مقایسه با تمرینات ایروبیک بر عوامل فیزیولوژیکی و شاخص ­های آمادگی جسمانی از اهمیت برخوردار باشد تا با توجه به اهداف تمرین کردن, یک برنامه­ی تمرینی مناسب برای افراد گوناگون تدوین گردد. این پژوهش می ­تواند ضمن بررسی علمی تمرینات یوگا و ایروبیک و اثرات آن، توجه اندیشمندان داخلی کشور را جلب کرده و اطلاعات مفیدی در اختیار متخصصان تربیت بدنی و علوم ورزشی قرار دهد.

1-4- اهداف تحقیق

1-4- 1- هدف اصلی

مقایسه­ تاثیر تمرینات یوگا و ایروبیک بر برخی عوامل فیزولوژیکی و آمادگی جسمانی  زنان غیر ورزشکار.

1-4- 2-  اهداف جزئی یا فرعی تحقیق

1- مقایسه­ اثر تمرینات یوگا وایروبیک بر وزن بدن زنان غیر ورزشکار.

2- مقایسه­ اثر تمرینات یوگا وایروبیک بر درصد چربی زنان غیر ورزشکار.

3- مقایسه­ اثر تمرینات یوگا وایروبیک بر وزن چربی زنان غیر ورزشکار.

4- مقایسه­ اثر تمرینات یوگا وایروبیک بر وزن بدون چربی زنان غیر ورزشکار.

5- مقایسه­ اثر تمرینات یوگا وایروبیک بر نسبت کمر به لگن زنان غیر ورزشکار.

6-  مقایسه­ اثر تمرینات یوگا وایروبیک بر توان هوازی زنان غیر ورزشکار.

7- مقایسه­ی اثر تمرینات یوگا وایروبیک بر فشار خون زنان غیر ورزشکار.

8-  مقایسه­ اثر تمرینات یوگا وایروبیک بر ضربان قلب زنان غیر ورزشکار.

9-  مقایسه­ی اثر تمرینات یوگا وایروبیک بر ظرفیت حیاتی اجباری زنان غیر ورزشکار.

10-  مقایسه­ اثر تمرینات یوگا وایروبیک بر حجم بازدمی بافشار در یک ثانیه زنان غیر ورزشکار.

11-  مقایسه­ اثر تمرینات یوگا وایروبیک بر حداکثر تهویه­ی  ارادی زنان غیر ورزشکار.

12- مقایسه­ی اثر تمرینات یوگا وایروبیک بر توان بی­هوازی زنان غیر ورزشکار.

13- مقایسه­ اثر تمرینات یوگا وایروبیک بر انعطاف­پذیری زنان غیر ورزشکار.

14- مقایسه­ اثر تمرینات یوگا وایروبیک بر قدرت دست زنان غیر ورزشکار.

1-5- پیش فرض­های تحقیق

1. آزمودنی­ها در زمان اندازه ­گیری آزمون­ها در شرایط مناسب روانی قرار داشته اند.
2. آزمودنی­ها با انگیزه­ کافی در تمرینات شرکت کردند و تمرینات را با دقت لازم انجام دادند.
3. آزمودنی­ها متعهد شدند که به غیر از فعالیت­های بدنی مشخص شده در هیچ فعالیت­ بدنی دیگری شرکت نکنند.