انگیزش و آموزش

چرا بعضی از دانش آموزان از مطالعه در مدرسه و خارج از مدرسه لذت می‌برند و بر پیشرفتشان افتخار می‌کنند ،حال آنکه بعضی دیگر، نسبت به یادگیری آموزشگاهی دلواپس و نا شادند؟

در زمینه آموزشی، انگیزش به عنوان عاملی حساس بر روی یادگیری تاثیر گذار می‌باشد. مطالعات گذشته نشان داده‌اند که انگیزش یادگیرندگان با انواعی از نتایج مهم یادگیری از جمله ‌استمرار(والرند و بیسونت،۱۹۹۲) یادسپاری (لیپر و کورداو،۱۹۹۲) پیشرفت(اسکینر،۱۹۹۲) و رضایت درسی (فوجیتا– استارک، و تامسون،۱۹۹۴)مرتبط است (به نقل از چن^[۱۴۳]و یانگ^[۱۴۴]،۲۰۱۰).

یادگیری با انگیزش ارتباط دارد، زیرا یادگیری فرایند فعالی است که مستلزم کوشش عمدی و آگاهانه است حتی اگر دانش آموزانی که از توانایی بالا برخوردارند اگر هنگام یادگیری توجه کافی نداشته باشند و کوشش از خود نشان ندهند، قادر به یادگیری نخواهند بود. برای اینکه دانش آموزان بتواننداز برنامه های درسی آموزشی حداکثر بهره را ببرند،باید مربیان و پرورشکاران زمینه ای را فراهم آورند که در آن دانش آموزان به درگیری در فعالیت های یادگیری برانگیخته شوند(حیدری،۱۳۸۹).

سیف(۱۳۸۹) می‌گوید: امروزه تأکید عمده بر روی ایجاد انگیزه مبتنی بر ایجاد یادگیری است. باید شرایط را فراهم کنیم تا دانش آموز خوب یاد بگیرد، وقتی خوب یاد گرفت، خود به خود انگیزه در آن تقویت می شود.

آموزندگان با انگیزه به موضوع آموزشی توجه دارند و راه هایی را که در آموختن موضوع می‌تواند به آن ها کمک کند را جستجو می‌کنند، که این راه ها عبارتند از سازماندهی مطالب، یادداشت برداری،بازبینی مطالب آموخته شده و سوال کردن از آموزشیار و دوستان، زمانی که مطلبی را نیاموخته اند(شانک^[۱۴۵] و پنتریچ^[۱۴۶]،۲۰۰۴).

انگیزش فرد را نمی توان از موقعیت اجتماعی که در آن قرار دارد، جدا کرد. یعنی انگیزش قویا تحت تاثیر موقعیت اجتماعی که والدین برای او تامین می‌کنند، و انگیزش دانش آموزقویا تحت تاثیر موقعیت اجتماعی که مدرسه فراهم می‌کند، قرار دارد(حیدری،۱۳۸۹).

تشویق

“حب ذات”،یکی از سرمایه های فطری، ویکی از اساسی ترین پایه های تربیت است. مربی می‌تواند با بهره گرفتن از این سرمایه فطری و در پرتو آن، بسیاری از سجایای اخلاقی و عادات پسندیده را در کودک پرورش دهد.

یکی از طرق ارضای انگیزه حب ذات، تشویق رفتاری است که کودک انجام داده است. تأیید وتمجید کودک چیزی جز رضایت نفسانی برای وی نیست، بویژه که این تحسین در حضور جمع صورت گیرد و دیگران شاهد تحسین کودک باشند.

درباره تشویق گفته اند: “تشویق در مواردی به کار می رود که رفتاری دلخواه از فرد سر بزند و بخواهیم که آن رفتار باز هم تکرار شود و به صورت عادت درآید. در نیل ‌به این هدف غزالی به مربی اینگونه توصیه می‌کند: چون کودک کاری نیک بکند و خوی نیکو بر وی پدید آید، وی را بر آن بستاید و چیزی دهد وی را که بدان شاد شود و اندر پیش مردمان بر وی ثنا گوید” (عطاران،۱۳۶۸،ص۵۸).و خواجه نصیر طوسی گوید:” کودک را باید به هر خلقی نیک که از او صادر شود مدح گویند و اکرام کنند…”(ادیب،۱۳۶۲،ص۳۳).

به طور کلی تشویق را رویدادی می دانند که بعد از رفتار خاصی می‌آید و سبب افزایش تعداد دفعات اجرای آن رفتار می شود.

در استفاده از شیوه تشویق در جریان تعلیم و تربیت، صرف نظر از نوع تشویق– مادی و غیر مادی – مهم این است که دانش آموز بفهمد که مربی و معلم از او راضی و خرسند هستند. تشویق معقول آن است که تشویق کننده رفتار مطلوب فرد را مورد تأکید قرار داده و از انجام آن ابراز خرسندی و رضایت بنماید.

تشویق از مهمترین عوامل پیشبرد فرایند تعلیم وتربیت و از موثرترین تدابیر و شیوه های تربیتی به شمار می رود.

تشویق دارای انواع متعددی است. برخی ماهیت مادی دارند، برخی ماهیت غیر مادی .تشویق مادی مانند نمره، لوازم التحریر و … و تشویق غیر مادی نظیر لبخند زدن، سر تکان دادن به نشانه تأیید،دست زدن به شانه کودک و نوجوان به نشانه رضایت، استفاده از کلماتی مانند احسنت و زنده باد.

نباید تصور کنیم که تشویق حتما باید مادی باشد ،چرا که تشویق غیر مادی سهل الوصول تر، و به مراتب مؤثر تر است.به هر حال حداقل این است که، “پاداش های غیر ملموس نظیر احترام و تمجید به اندازه پاداش های مالی– مادی– در تحریک رفتار اهمیت دارند”( هرسی و بلانچارد،۱۳۸۹).

آدمی ذاتا از تشویق و تأیید لذت می‌برد و بدان مایل است. ‌بنابرین‏ می توان آن را ازجمله نیازهای انسان دانسته، نسبت به برآوردن آن اهتمام ورزید. اولیاء و مربیان باید بدانند که به طور معمول، تأیید و تشویق طلبی یکی از نیازهای کودکان و نوجوانان است.

با این وجود، شایان توجه است که تشویق و پاداش هیچگاه نباید به صورت هدف درآید، بلکه تنها باید به عنوان یک وسیله و ابزار در دست مربی و در خدمت فرایند تعلیم و تربیت قرار گیرد.

مفهوم شناسی تشویق

تشویق در لغت

الف: عربی

تشویق اصالتآ از الفاظ عرب است. تشویق در لسان عرب از ماده “ش و ق ” است که به باب تفعیل رفته است. تفعیل برای متعدی کردن فعل به کار می رود. “الشوق ” به معنای تمایل قلبی و شیفتگی است و وقتی به باب تفعیل رود: “شوق یشوق تشویق علاقه مند ساختن را معنا می‌دهد.در ترجمه المنجد آمده است: “الشوق: تمایل قلبی، شیفتگی، اشتیاق(رحیمی اردستانی،۱۳۷۷ ،صص ۵۶۷ و ۱۱۰۷).

ب: فارسی

در فرهنگ لغات فارسی تشویق به معنای شوق افکندن آمده است. حسن انوری(۱۳۸۱) در فرهنگ بزرگ سخن می نویسد:” تشویق: انجام دادن عملی یا گفتن حرفی که باعث شوق، دلگرمی، رغبت بیشتر در کسی برای انجام کاری شود .”(ص،۱۷۵۳).

در کتاب گنجینه لغات تشویق به معنای ” به شوق افکندن، راغب ساختن، دلگرم ساختن” آمده است(آژنگ ،۱۳۸۱،صص ۳۰۶،۳۲۸).

پ: انگلیسی

تشویق^[۱۴۷]به معنای امید دادن و کمک به انجام کاری برای راحت کردن آن است(امریکن ورد پاور^[۱۴۸]).همچنین در فرهنگ لغات لانگ من این واژه به معنای کار کسی را تأیید کردن، احساس امید و اطمینان در کسی به وجود آوردن آمده است(لانگ من دیکشنری^[۱۴۹]).

واژه دیگری در این خصوص به کار می رود که عبارت است از reinforcementبه معنای تقویت. با ظهور مکتب رفتار گرایی استعمال لغت reinforcement ازencouragement در تعلیم و تربیت فزونی یافت. تقویت عبارت است از: افزایش قدرت یک پاسخ که باعث ایجاد تغییر در محیط شود. در دائره المعارف فلسفه آمده است: “در سال ۱۹۹۰ ایوان پاولف روان شناس روسی اولین بار کلمه تقویت را استفاده کرد. البته او معادل تقریبی روسی آن را به کار برد که به معنای پاسخ فرا گرفته شده ضعیف است”(فاطمی،۱۳۸۸).

اهمیت تشویق در یادگیری

اگر فردی از انجام دادن کاری، لذت و شادی و موفقیت احساس نکند از روی دل و جان به آن کار نخواهد پرداخت. جان دیویی می‌گوید: “کوشش زاییده رغبت و تمایل است”(سهرابی،۱۳۷۰).

علمای تعلیم و تربیت از تجارب و مطالعات خود چنین نتیجه گرفته اند: آن قدر که تشویق، فرد را به فعالیت و کوشش وامی دارد، کیفر و مجازات، او را به اجتناب از عمل در خور مجازات وادار نمی کند.