وظایف و رسالت اولیه دانشگاه­ها گسترش و انتقال دانش است که اولی از طریق پژوهش و دومی از طریق آموزش به دست می‌آید (کائو و هانگ[1]، 2008). برای حصول اطمینان از تحقق این وظایف و رسالت بایستی سیستمی جهت ارزیابی آن­ها و زیرمجموعه­هایشان طراحی گردیده و در این فرایند با ملاک­ها و اصول خاص و علمی به بررسی آن پرداخت. به دلیل تنوع فعالیت­ها و هدف­های متعدد دانشگاه­ها، ارزیابی کارایی و سنجش بهره­وری آن­ها پیچیدگی خاصی دارد (لانزر و دیگران، 1998). در نتیجه از آنجا که امروزه یکی از شاخص ­های اصلی سنجش توسعه‌یافتگی کشورها، سهم یک جامعه در تولید دانش است، ­ارزیابی عملکرد نظام­های آموزشی و به تبع آن ارتقای کارایی آن­ها، اهمیت دوچندان یافته است.

تعیین کارایی پژوهشی در دانشگاه حداقل از دو جهت­­، ­یکی کمک به کارکنان و اعضاء هیأت علمی دانشگاه در جهت بالا­بردن سطح کمی و کیفی فعالیت­های پژوهشی خود و دیگری برای کمک به مدیران در برنامه‌ریزی و سیاست­گذاری مفید و ضروری است.

در این فصل ابتدا موضوع تحقیق و مسأله­ای كه به دنبال یافتن راه‌حلی برای آن هستیم، بیان‌شده و در ادامه ضرورت و اهمیت تحقیق شرح داده می‌شود. سپس اهداف تحقیق را بیان كرده و تعاریف نظری و عملیاتی متغیرهای تحقیق بیان خواهد شد، همچنین فرضیات تحقیق را به صورت مختصر تعریف می­كنیم تا در فصول بعدی تشریح شوند. قلمرو موضوعی، مكانی و زمانی تحقیق، از جمله سایر بخش­هایی هستند كه در این فصل آورده شده ­اند.

1- بیان مسأله

مدیران سازمان­ها و ادارات جهت برنامه­ ریزی و کنترل سازمان خود، نیاز به اندازه ­گیری و ارزیابی عملکرد واحدهای زیرمجموع سازمان خود دارند تا بتوانند واحدها را مقایسه کرده و از نقاط ضعف و قوت واحدها آگاه شوند و پیشنهادات لازم را جهت افزایش عملکرد واحدها ارائه دهند. از آنجا که روش­های موجود ارزیابی و سنجش عملکرد واحدها اغلب تجربی و فاقد پشتوانه علمی محکمی بوده و به­علاوه، به دلیل استاندارد بودن این روش‌ها، نتایج آن­ها در سازمان­های مختلف با یکدیگر قابل مقایسه نیستند در این مطالعه برای ارزیابی عملکرد گروه­ های آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر، از روش علمی تحلیل پوششی داده ­ها[2] که از روش­های متداول ارزیابی عملکرد در زمینه ­های مختلف برای واحدهای تولیدی و خدماتی می­باشد، استفاده شده است.

تحلیل پوششی داده ­ها روشی برای مقایسه و ارزیابی کارایی نسبی واحدهای تصمیم گیرنده­ای است که هر یک دارای چندین ورودی و خروجی مشابه هستند، مانند مدارس، دانشگاه­ها، بانک­ها و غیره (کلین[3]، 2001).

آموزش عالی در ایران در طی دو دهه گذشته با چالش­­ها و مسائل متعددی مواجه بوده است. گسترش کمی دانشگاه­ها، کثرت موسسات آموزشی متنوع، افزایش تعداد دانشجویان و گاه وجود خیل عظیم دانش آموخته بیکار از جمله چالش­هایی هستند که نظام آموزش عالی ایران را با مشکلات عدیده­ای مواجه نموده است. گسترش کمی نظام آموزش عالی بدون توجه به ظرفیت­های موجود و توان بافت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه، کاهش کیفیت نظام آموزش عالی را به دنبال خواهد داشت. وظایف و

 رسالت دانشگاه­ها گسترش و انتقال دانش است که تنها از طریق آموزش و پژوهش امکان پذیر خواهد بود. برای حصول اطمینان از تحقق این وظایف و رسالت می باید سیستمی جهت ارزیابی کارایی و بهره­وری واحدهای آموزشی طراحی گردد.

در طول سال­های گذشته مدل­های مختلفی برای اندازه ­گیری كارایی دانشگاه­ها و مراكز آموزشی ابداع شده است كه می­توان به دو دسته كلی مدل­های سخت با تكیه بر داده ­های كمی و عینی (تحقیق در عملیات[5]، اغلب مدل­های تصمیم ­گیری چند معیاره[6]، مدل تحلیل پوششی داده ­ها[7]، تکسونومی عددی) ­و همچنین مدل­های نرم با تأکید بر داده ­های ذهنی و کیفی (تجزیه ­وتحلیل ­سلسله­مراتبی­[8]، روش­ دلفی ­وگروه­ های­اسم) تفکیک کرد (آذر، 1385). روش تحلیل پوششی داده ­ها یک روش کارآمد در ارزیابی عملکرد واحدهای تصمیم ­گیری می­باشد که با بکار بردن مدل­های برنامه­ ریزی خطی کارایی واحدها را اندازه ­گیری می­نماید. لذا در این تحقیق، به منظور ارزیابی گروه­ های آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر از روش تحلیل پوششی داده ­ها استفاده می­نماییم. مسأله اصلی تحقیق حاضر عبارتست از:

“وضعیت عملکرد گروه­ های آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر از حیث کارآمدی چگونه است؟”

1-3 اهمیت و ضرورت تحقیق

از آنجا که امروزه یکی از شاخص ­های اصلی سنجش توسعه یافتگی کشورها، سهم یک جامعه در تولید دانش است، ارزیابی عملکرد واحدهای آموزشی و به تبع آن ارتقای کارایی آنها اهمیت دو چندان یافته است. بررسی عملکرد گروه­ های آموزشی دانشگاه­ها به چند دلیل عمده انجام می پذیرد که مهمترین آنها عبارتند از:

دانشگاه­ها به منظور کنترل و نظارت بر عملکرد گروه­ های آموزشی تحت نظارت خود می­بایست وضعیت آنها را با معیارها و ابزار مناسبی بررسی نمایند.

به منظور ایجاد مسئولیت­ پذیری مدیران اجرایی (مدیر گروه­ های آموزشی) عملکرد آنها با ابزار دقیقی سنجیده شود و بدین ترتیب زمینه رقابت بین گروه­ های آموزشی فراهم گردد.

با بررسی عملکرد می­توان معیارهای مناسبی برای تخصیص بودجه­ها و منابع موجود بین گروه­ های آموزشی موجود به دست آورد.

با ارزیابی عملکرد گروه­ های آموزشی و مشخص نمودن نقاط ضعف و قوت آنها و ایجاد بستری مناسب زمینه ایجاد رقابت سالم و ارتقاء سطح کمی و کیفی عملکرد گروه ها فراهم خواهد شد.

1-4 اهداف و کاربردهای تحقیق

1-4-1 هدف اصلی تحقیق

هدف اصلی این تحقیق بكارگیری روش DEA برای ارزیابی كارایی گروه­ های آموزشی باهدف تعیین گروه های كارآ و ناكارآ، تعیین مرزكارآیی، تعیین میران بهبود عملكرد گروه های ناكارآ و رتبه ­بندی آنها بوده است.

1-4-2 اهداف علمی تحقیق

ارزیابی کارایی هر یک از گروه­ های آموزشی و تعیین نقاط قوت و ضعف آن­ها

شناسایی دلایل عدم ناکارایی هریک از گروه­ های آموزشی

رتبه بندی هریک از گروه­ های آموزشی

1-4-3 اهداف کاربردی

از آنجایی كه این تحقیق در سطح گروه­ های مختلف آموزشی سازمان (دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر) می­باشد هدف كاربردی آن تعیین گروه­ های آموزشی ناكارآ و كارآ می­باشد، تا بتوان در تخصیص منابع و برنامه­ ریزی برای آتی اقدام نمود.

از این رو گروه­ های ذینفعان عبارتند از:

حوزه معاونت آموزشی دانشگاه بویژه مدیریت برنامه­ ریزی به منظور برنامه­ ریزی­های آموزشی

حوزه معاونت پژوهشی دانشگاه به منظور استفاده از ظرفیت­های پژوهشی استادان، دانشجویان فعال و برنامه­ ریزی برای تخصیص اعتبارات پژوهشی به دانشكده­ها

حوزه معاونت اداری و مالی دانشگاه به منظور تخصیص بهینه منابع مالی