:

امروزه سازمان‌ها در زمینه‌های گوناگون تحت فشار شدید برای جلب اعتماد عمومی و حفظ رقابت در بازار جهانی قرار دارند. رسوایی‌های اخیر تجاری موجب خدشه‌دار شدن وجهه عمومی سازمان‌های خصوصی و افزایش توقع پاسخگویی به عموم، شفافیت و درستکاری شده است (واداک و همکاران، 2002).1

به نظر می‌رسد سازمان‌های خصوصی با رقابتی برای دستیابی به این اصول در کنار سودبخشی مالی و حفظ ابتکار عمل روبرو هستند. در چند سال گذشته پاسخگویی به خواسته‌های سهامداران و نیز سعی در ارتقای ارزش‌های اجتماعی تناقض پیچیده‌ای است که سازمان‌های تجاری متعهد در زمینه‌های مختلف با آن درگیرند (جمالی، 2007)2. ایجاد مصالحه و ایجاد تعادل میان خواسته‌های سهامداران و جامعه موضوعی است که در چهارچوب کاری مسئولیت اجتماعی شرکت تعریف می‌شود و به رابطه میان تجارت و جامعه کمک می‌کند (اشنایدر و همکاران، 2003)3. هرچند تعریف دقیقی از مسئولیت اجتماعی شرکت وجود ندارد، عموماً به طریقه‌ای از تجارت و نیز خلق ارزش‌های اجتماعی اطلاق می‌شود که بر طبق و حتی فراتر از الزامات قانونی، اخلاقی و خواسته‌های عمومی و اقدامات قانونی در پاسخگویی به ارزش‌های گروه‌های ذینفع است (لوتکرنهورست، 2004 ؛ واداک و همکاران، 2002)4.

با توجه به موارد گفته شده، در این فصل به بررسی کلیات تحقیق پرداخته شده است. ابتدا مساله اصلی تحقیق بیان گردید و سپس اهمیت و ضرورت تحقیق مورد بررسی قرار گرفت و در ادامه به اهداف اساسی تحقیق، فرضیات تحقیق پرداخته شده و در انتها نیز واژه‌ها و اصطلاحات تخصصی تعریف شد.

1-2- بیان مسئله:

قدیمی‌ترین توجهات مدرن به مسئولیت اجتماعی شرکت در سال 1953، زمانی که بوون یک تعریف اولیه از مسئولیت اجتماعی شرکت فراهم کرد می باشد: ” تعهدات کسب و کار و افراد تجاری برای پیگیری آن دسته از سیاست‌ها، تصمیم‌گیری‌ها و فعالیت‌هایی که از نظر اهداف و ارزشهای جامعه مطلوب هستند”( چای و گری، 2008)2.

مسئولیت اجتماعی یک کسب و کار رویکردی متعالی به کسب و کار است که تاثیر اجتماعی یک سازمان بر جامعه، چه داخلی و چه خارجی را با هدف همسویی منافع اقتصادی با محیط زیست و رشد و توسعه پایدار کسب و کار مدنظر قرار می‌دهد (امیدوار،1386).

اما آنگونه که به مفهوم و انگیزه فعالیت‌های مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت در کشورهای غربی توجه شده است در کشورهای در حال توسعه توجه نشده است. برخلاف وجود تحقیقات مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت در این کشورها به نظر می‌رسد انگیزه‌های مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت در زمینه‌های تجاری در این کشورها چه در عرضه و چه در تقاضا اندک و متفاوت است، به طوری که بر اساس تحقیقات انجام شده انگیزه های اعتقادی و مذهبی نقش عمده‌ای را در توجه کسب و کارها به رویکرد بشردوستانه مسئولیت اجتماعی شرکت در این کشورها داشته است. کمبود آگاهی در این زمینه، محدودیت ظرفیت های اجرایی و پیدایش سازمان‌هایی که توجه صرف آنها به روش سنتی بازرگانی و کسب سود است از دلایل این عدم توجه می‌باشد.

نتایج حاکی از آن است که چه قدر برای این کسب و کارها درک مسئولیت اجتماعی سخت است و آنها هنوز یک راه طولانی برای رفتن به سوی یادگیری اینکه، چگونه بهترین عملکرد را برای ذینفعان شکل دهند در پیش دارند. از طرفی نتایج نشان دهنده جذابیت رابطه کسب و کارها با عملکرد مسئولانه از دیدگاه بشردوستانه برای مدیران به منظور بهبود بخشیدن به نتایج اقتصادی و رقابت پذیری است (سالارزهی و استانستی، 1388).

از سوی دیگر عملکرد مالی اقتصادی برای شرکت های دارویی حاضر در بورس اوراق بهادار تهران با توجه به دنیای رقابتی موجود در این صنعت، مساله‌ای حیاتی است و در واقع شرکتی که عملکرد مالی بالایی نداشته باشد دیر یا زود از صحنه رقابت حذف خواهد شد. در عین حال تامین مسئولیت‌های اجتماعی برای شرکت‌های دارویی، هزینه در بر دارد، همین مساله باعث می‌شود تا شرکت‌ها به هنگام تصمیم‌گیری برای مشارکت و حضور فعال در برنامه‌های مسئولیت اجتماعی دچار تردید شوند که آیا تامین مسئولیت اجتماعی خطری برای عملکرد مالی آن‌ ها نخواهد داشت؟

از اینرو پژوهش حاضر بدنبال پاسخگویی به این مسأله اساسی است که: “مسئولیت‌پذیری اجتماعی چه تاثیر بر عملکرد مالی اقتصادی شرکت‌های دارویی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران دارد؟”

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق:

امروزه در شرایط جهانی شدن و شبکه‌های گسترده اطلاعاتی از سازمانها، انتظار می‌رود در برابر مسائل محیط زیست، رعایت منافع جامعه، حقوق اقلیتها و … حساسیت داشته، واکنش نشان دهند. به علاوه این شبکه گسترده، تمام فعالیتهای سازمانها را زیرنظر دارد و به راحتی می‌تواند از راه انجمنها و مجامع مختلف، چهره سازمانها را در انظار عمومی خراب کند، بنابراین سازمانها ناچار به انجام اقدامات وسیع و گسترده برای جلب افکار عمومی هستند که وجه غالب آنها نشان دادن وجهه اخلاقی کارهای

 سازمان است. گفتنی است که هر چه سازمانها بزرگتر باشند، باید حساسیت آنها هم نسبت به این مسائل بیشتر باشد (نبس، 2005)1. رفتار غیراخلاقی، رفتار محیط کسب و کار را بر ضد خود تحریک کرده، موجب شکست سازمان می‌شود (بوککی و همکاران، 2001)2.

علاوه بر این نظام جمهوری اسلامی ایران با اجراء اصل 44 قانون اساسی و تحقق اهداف چشم انداز در عرصه خصوصی سازی، نیاز به مقدمات و مبانی خاصی دارد. تا این زمینه‌ها فراهم نشوند، دستیابی به اهداف مطلوب و تحثث آنها و نیز کاهش هزینه‌ها و خسارات ناشی از آن امکان پذیر نخواهد بود، چرا که تجارب خصوصی سازی و ایجاد فضای بازار رقابتی برای بنگاه های اقتصادی در سایر کشورها نشان می دهد که تحقق اینگونه اهداف منوط به مبتنی بر شکل گیری مجموعه ای از پیش فرض‌ها و الگوهای هنجاری، فرهنگی، اجتماعی است و در غیر این صورت، سیاست خصوصی‌سازی در اجراء با مشکلات متعددی مواجه می‌شود و نتایج غیر منتظره و آسیب زایی را به دنبال می‌‌ آورد. از جمله این الزامات و مقدمات که در دنیای امروز مورد تاکید قرار گرفته، توجه به مسئولیت‌ها و تعهدات بنگاه‌ها و شرکت‌های فعال در عرصه صنعت، تجارت، اقتصاد، خدمات و … است به این معنی که رسالت در ضمن پی گیری اهداف انتفاعی و سود آورانه خود، علی القاعده با آن اهداف ایجاد شده اند و باید در خدمت اهداف و آرمان‌های عمومی جامعه و نظام اجتماعی باشند همچنین، علاوه بر رعایت حقوق اشخاص و نهادهای ذی‌ربط، خدمات گسترده‌ای به افراد جامعه ارائه نمایند. به عبارتی آحاد جامعه را در سود و منافع خود شریک کنند و در خدمت تمام ارکان نظام اجتماعی باشند. شرکت آب معدنی دماوند با همکاری یونیسف 4500 کودک در مناطق محروم را آموزش می دهد. شرکت نفتی شل در اهواز مدرسه فوتبال احداث می کند، شرکت فولاد مبارکه با بیش از 50 طرح عمرانی را در سطح منطقه فعالیت خود به انجام رسانده، شرکت سایپا طرح کمک به بیماران سرطانی را به مرحله اجرا در آورد. شرکت استات، اویل هزینه آموزش تعدادی را به منظور آموزش نجات غریق دریایی پرداخت کرد. شرکت ملی نفت ایران چندین طرح عمرانی را در مناطق محروم اجرا کرد و بیش از 204 میلیارد ریال از سال 1383 تاکنون در این طرح‌ها هزینه کرده است. موارد ذکر شده بخش اندکی از سرمایه گذاری های اجتماعی و مشارکت اجتماعی و مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در اجتماع می‌باشد.

لذا با توجه به نقش و اهمیت مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در جامعه، شاید پرداختن به این موضوع از مهمترین اولویت های پژوهشی باشد که در پژوهش حاضر قصد پرداختن به آن را دارد که تا چه حد مسئولیت اجتماعی بر عملکرد مالی و اقتصادی تاثیر دارد و این مسئله را در شرکت‌های دارویی که در سازمان بورس اوراق بهادار پذیرفته شده‌اند را به صورت موشکافانه مورد بررسی قرار می‌دهد.

1-4- اهداف تحقیق :

هدف از تحقیق حاضر بررسی تاثیر مسئولیت‌پذیری اجتماعی بر عملکرد مالی و اقتصادی شرکت‌های دارویی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد که امید آن می‌رود در صورت شناخت این تأثیر، بتوان گامی در جهت بهبود آن برداشته و زمینه‌های لازم در جهت ارتقای مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها و در نتیجه بهبود عملکرد مالی شرکت‌های دارویی را فراهم ساخت. بدین ترتیب می توان اهداف تحقیق را به صورت زیر برشمرد:

1-4-1- هدف اصلی:

– هدف اصلی این پژوهش “شناسایی تأثیر مسئولیت پذیری اجتماعی بر عملکرد مالی شرکت‌های دارویی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران” می­­­باشد.

 1-4-2- اهداف فرعی:

1. شناسایی تاثیر مسئولیت پذیری قانونی شرکت های دارویی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بر عملکرد مالی آنها.
2. شناسایی تاثیر مسئولیت پذیری اقتصادی شرکت های دارویی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بر عملکرد مالی آنها.
3. شناسایی تاثیر مسئولیت پذیری اخلاقی شرکت های دارویی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بر عملکرد مالی آنها.

1 – Waddock et al. 2002

2 – Jamali, 2007

3 – Snider et al, 2003

4 – Luetkenhorst, 2004; Waddock et al. 2002

5 – Karna et al, 2004

1 – Luetkenhorst, 2004; Waddock et al. 2002

2 – Choi & Gary, 2008

3 – Zhu & Tan,2008

1 – NBES,2005

2 – Buckley,2001

1 – Higgens & Vincze, 1993