فصل اول: کلیات و مفاهیم

کلیات 2

بیان مسئله 2

سابقه و ضرورت انجام تحقیق 2

هدف تحقیق 2

روش تحقیق 3

قلمرو تحقیق 3

مفاهیم 3

معانی لغوی و اصطلاحی 3

نهی در لغت 3

نهی در اصطلاح اصولیون امامیه 4

نهی در اصطلاح اصولیون عامه 6

معامله در لغت 7

معامله در اصطلاح 7

مراد از معامله در مسئله مورد بحث از دیدگاه علمای امامیه 10

قابلیت اتصاف به صحت و فساد 12

تأثیر در لغت 14

صحت در لغت 15

فساد در لغت 16

مقدمات مطرح شده توسط علمای امامیه 17

اصولی بودن مسأله 23

عقلی یا لفظی بودن مسأله 27

تحریر محل منافشه انواع  مختلف نهی 32

فرق مسأله مورد نظر با مسأله اجتماع امر و نهی 37

وجود یا عدم وجود اصل در مسأله 39

لزوم یا عدم لزوم ما یقتضی الصحه 42

فصل دوم: مباحث مرتبط با صحت و فساد

مباحث مرتبط با صحت و فساد از دیدگاه علمای امامیه 45

مراد از صحت و فساد 45

جعلی یا انتزاعی یا واقعی بودن صحت و فساد 54

واقعی بودن صحت و فساد در عبادات و جعلی بودن آن دو در معاملات 55

تفصیل بین صحت واقعی و صحت ظاهری 64

انتزاعی بودن صحت و فساد 68

ثمره جعلی یا انتزاعی بودن صحت  و فساد 75

تقابل صحت  و فساد 75

مباحث مرتبط با صحت و فساد از دیدگاه علمای اهل سنت 81

نتیجه‌ گیری 82

فصل سوم: تأثیر نهی بر معامله از دیدگاه امامیه

دیدگاه‌های موجود در مسأله 85

بررسی آراء مهم 86

برسی نظریه دلالت نهی بر فساد چه در عبادات و چه در معاملات 86

بررسی دیدگاه دلالت نهی بر صحت 92

بررسی دیدگاه  مفسد بودن نهی در عبادات  مطلقاً  و عدم  آن در معاملات مطلقاً 102

بررسی دیدگاه مفسد بودن نهی در عبادات و تفصیل در معاملات 103

الف) تعلق نهی به سبب معامله 104

ب) تعلق نهی به مسبب 106

ج) نهی از تسبب 112

د) نهی از آثار معامله 113

بررسی ادله نقلی 115

بررسی نهی تنزیهی، غیری و تشریعی 121

نهی تنزیهی 121

نهی غیری 122

نهی تشریعی 122

نتیجه گیری 123

فصل چهارم: تأثیر نهی بر معامله از دیدگاه  اهل سنت

انواع متعلق نهی 126

نهی تنزیهی و کراهتی 127

 

دیدگاه های علمای اهل سنت نسبت به آراء  در مسأله 129

ادله آراء مختلف 144

ادله مقتضی فساد بودن نهی 144

1-  ادله نقلی 144

2- اجماع 149

3- ادله عقلی 150

منشأ اقتضاء بودن لغت، شرع یا عقل 154

ادله مقتضی فساد نبودن نهی 156

دلیل دال بر صحت بودن نهی 158

دلیل مقتضی فساد بودن نهی در عبادات و عدم اقتضاء در معاملات 159

مناقشه با حنفی‌ها 160

اشتراکات مباحث علمای امامیه و اهل سنت در مسأله 163

تفاوتهای مباحث علمای امامیه و اهل سنت در مسأله 163

نتیجه‌ گیری 164

فهرست منابع 165

 

کلیات

بیان مسئله

یکی از مباحث مطرح شده در علم اصول مسأله تعلق نهی به معامله می­باشد. تعلق نهی به عبادت تأثیر لازم را در آن گذاشته و موجب فساد عبادت می­گردد، به همین صورت نهی در معامله نیز تأثیر گذار خواهد بود. مسأله مورد نظر این است که این تأثیر چه خواهد بود ؟ از طرفی اصولیان اهل سنت نیز تأثیر نهی در معامله را مورد بررسی قرار داده­اند از این رو باید این مسأله مطرح شود که تأثیر نهی در معامله عند الفریقین چیست؟

 

سابقه و ضرورت انجام تحقیق

از آنجایی که این بحث از مباحث اصول است، قدمتی به درازی علم اصول دارد که به نظر برخی از عصر صادقین علیهما السلام و اصحاب ایشان آغاز شده، و یا توسط شافعی که به گمان برخی از عامه مؤسس علم اصول شمرده شده به این بحث اشاره شده است. همچنین این مطلب باب مستقلی در کتب اصولی علمای قدیم شیعه به خود اختصاص داده است، اما در مورد ضرورت انجام این بحث قابل ذکر است که عمده مباحث مطرح شده در این زمینه چه در میان شیعیان و چه در میان اهل تسنن به صورت درون مذهبی و تک بعدی انجام گرفته و ثانیا مطالب، به صورت کلی و عمدتاً به تأثیر نهی در عبادت اختصاص پیدا کرده است. لذا به منظور بررسی بیشتر و دقیق­تر موضوع در مورد نهی در معامله به صورت اختصاصی و همچنین تقریب هر چه بیشتر دیدگاه های شیعه و اهل سنت به نظر می­رسد بررسی مقارنه­ای موضوع تأثیر نهی در معامله ضرورت می­یابد.

 

هدف تحقیق

هدف از تحقیق مورد نظر، بررسی هر چه بیشتر تأثیر نهی بر معامله به صورت جزئی است. زیرا هر چه در این مورد نگاشته شده عمدتاً به صورت کلی، هم در عبادات و هم در معاملات مورد بحث قرار گرفته است. از طرفی دیگر فقط به صورت درون مذهبی و تک بعدی به آن شده پرداخته شده است. این تحقیق برآن است که به این موضوع به صورت جزئی و دقیق­تر و به عبارت دیگر با تمرکز بر معاملات و همچنین به صورت مقارنه­ای بپردازد.

 

روش تحقیق

این تحقیق به صورت توصیفی تحقیقی می باشد

 

قلمرو تحقیق

مباحث مورد نظر محدوده زمانی و مکانی خاصی ندارد و از نظر موضوع نیز،  در قلمرو مباحث اصولی، فقهی، حقوقی، قرآنی و تفسیری قرار می­گیرد، اما این نوشتار بر آن است که از نظر اصولی مطالب مورد نظر را بررسی کند.

 

مفاهیم

معانی لغوی و اصطلاحی

نهی در لغت

نهی از ماده (ن ه ی) به معنی خلاف امر، زجر، باز داشتن از چیزی و حرام آمده است.

العین در این مورد می آورد:   النَّهْیُ‏: خلاف الأمر، تقول: نَهَیْتُهُ‏ عنه‏^[1]

مفردات الفاظ القرآن آورده است: النَّهْیُ‏: الزّجر عن الشی‏ء. قال تعالی:

أَرَأَیْتَ الَّذِی‏ یَنْهی‏* عَبْداً إِذا صَلَّی‏ [العلق/ 9- 10] و هو من حیث المعنی لا فرق بین أن یکون بالقول أو بغیره، و ما کان بالقول فلا فرق بین أن یکون بلفظه افعل نحو: اجتنب کذا، أو بلفظه لا تفعل. و من حیث اللفظ هو قولهم: لا تفعل کذا،^[2]

المصباح المنیر نیز در این زمینه می نویسد:  (نَهَی‏) اللّهُ تَعَالَی أَی حَرَّم‏ ^[3]

کتاب التحقیق فی کلمات القرآن الکریم با جمع بندی معانی مطرح شده می نویسد:

و التحقیق أنّ الأصل الواحد فی المادّه: هو طلب ترک شی‏ء و هذا یقابله الأمر و هو طلب الفعل. و الطلب فعلا أو ترکا أعمّ من أن یکون بقول أو بعمل أو بالتکوین.^[4]

نهی در اصطلاح اصولیون امامیه

نهی در اصطلاح اصولیون قدیم امامیه به معنی طلب ترک عالی از دانی و اصولیون متأخر به معنی زجر و بازداشتن می باشد. در ادامه به تعدادی از این موارد از کتب اصطلاحی اشاره می شود:

النهی: و هو عباره عن طلب العالی من الدانی ترک الفعل، او هو عباره عن زجر العالی للدانی عن الفعل و ردعه عنه.^[5]

نهی‏طلب الکفّ عن الفعل من موقف استعلاء، من قبیل خطاب: (لا تشرب الخمر) الصادر من المولی

[1]– فراهیدى، خلیل بن أحمد، کتاب العین،‌ ‏نشر هجرت، ‏قم، ‏1409 ق، چاپ: دوم ، ج4 ص 93

[2]– راغب أصفهانى، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، دار القلم- الدار الشامیه، بیروت- دمشق، ‏1412  ق‏، چاپ: اول‏، ص  826

[3]– فیومى، أحمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، موسسه دار الهجره، قم‏، 1414 ق‏، چاپ: دوم، ص  629

[4]– مصطفوى، حسن‏، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‏، تهران‏ ،1368 ش‏، چاپ: اول‏، ج‏12، ص: 292

[5]– حسینى، محمد، معجم المصطلحات الأصولیه – بیروت، چاپ: اول، 1415 ق،  ص166