بررسی رابطه بین سطح سرمایه اجتماعی و حجم سرمایهگذاری در بازار سهام در استانهای مختلف ایران |
ادبیات مربوط به سرمایه اجتماعی را میتوان به سال 1917 نسبت داد؛ جایی که نخستین بار هانیفان[1] از واژهی سرمایه اجتماعی استفاده کرد. بوردیو[2] در 1986 نخستین اقتصاددانی بود که سرمایه اجتماعی را وارد متون اقتصادی کرد؛ اما در متون موجود اشاره می شود که کلمن[3] (1988) و پاتنام[4] (1993)، مفهوم فعلی سرمایه اجتماعی را پایهریزی کرده و وارد حوزه علم اقتصاد نمودند. از آن روز تا کنون تحقیقات زیادی در مورد ارتباط مقولهی سرمایه اجتماعی و مباحث اقتصادی انجام شده است. در این پژوهش به دنبال بررسی علت تفاوتها در مشارکت مردم در بازار سهام در استانهای ایران( که دارای تالار بورس هستند) با تأکید بر تفاوت در سطح سرمایه اجتماعی هستیم. دانش اقتصاد منطقهای به دنبال این است که با در نظر گرفتن تفاوتهای اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و جغرافیایی مزیتهای نسبی بهترین راهکارها را در جهت بهبود وضعیت شاخص ها و توسعه منطقهای ارائه دهد. در این فصل ابتدا به بیان ادبیات مربوط به سرمایه اجتماعی و بازار سهام خواهیم پرداخت؛ و در ادامه ارتباط بین سرمایه اجتماعی و بازار سهام و نحوه اثرگذاری بر بازار سهام را مورد بررسی قرار میدهیم. در آخر نیز برخی مطالعات در خصوص موضوع مورد بحث را مطرح خواهیم کرد.
2-2 مفهوم سرمایه اجتماعی
2-2-1 سرمایه اجتماعی چیست
سرمایه یکی از عوامل مهم رشد اقتصادی است. بهبود در کیفیت ابزارها و ماشینآلات، بهرهوری نیروی کار را افزایش میدهد و ازین طریق رفاه را بهبود میبخشد. اما سرمایه فقط جنبه فیزیکی ندارد. سرمایه انسانی که به شکل مهارت ها، آموزش و کارآموزی تحقق مییابد نیز جزء مهم تولید به شمار میرود. مشابه این، کلمن(1990) و پاتنام، لئوناردی و نانتی(1993) اشاره می کنند که ساختار اجتماعی یکی از عوامل مهم در ارتقاء بهرهوری فعالیتهای اقتصادی است. روابط بین افراد، هنجارها و سنتها به تسهیل هماهنگی و همکاری کمک می کنند که خود موجب افزایش بهرهوری می شود. این نوع سرمایه به سرمایه اجتماعی مرسوم است(سوری، علی: 1383). میتوان گفت یکی از جنبه های مهم توسعه پایدار استفاده از مفهوم سرمایه در وجه اجتماعی آن است. هرچند واژهی سرمایه اساساً در قلمروی اقتصادی به کار میرود، اما از حدود دو دهه اخیر در حوزه علوم اجتماعی نیز مورد پذیرش بسیار قرار گرفته است. آنچه در سرمایه اجتماعی و مفهوم آن نهفته است، سرمایه گذاری در روابط اجتماعی و همچنین افزایش، گسترش و به اشتراک گذاشتن منابع در روابط اجتماعی از طریق سرمایه اجتماعی برای تسهیل کنش جمعی و گسترش اعتماد و بدهبستان در جامعه است. بنابراین، روابط اجتماعی بستر اصلی مفهوم سرمایه اجتماعی محسوب می شود(ترکزاده و محترم، 1391).
اقتصاددانان این مفهوم را به کار میگیرند تا با سوالاتی که در چارچوبهای مرسوم علم اقتصاد پاسخ گفتن به آنها دشوار بوده است، پاسخی بیابند. طرح این رویکرد در بسیاری از مباحث توسعه اقتصادی نشاندهنده اهمیت نقش ساختارها و روابط اجتماعی در بین افراد جامعه بر متغیرهای توسعه است. به همین دلیل در یکی دو دهه اخیر مطالعات متعددی در خصوص تاثیر سرمایه اجتماعی بر رشد و توسعه اقتصادی صورت گرفته است که نتایج این مطالعات گویای این است که سرمایه اجتماعی به صورت مستقیم و غیر مستقیم بر رشد و توسعه اقتصادی اثرگذار بوده است.
مفهوم سرمایه اجتماعی در برگیرنده مفاهیمی همچون اعتماد، همکاری و همیاری میان اعضای یک گروه یا یک جامعه است که نظام هدفمندی را شکل میدهند و آنها را در جهت دستیابی به هدفهای ارزشمند هدایت میکند. امروزه سرمایه اجتماعی نقشی شاید مهمتر از سرمایه فیزیکی و انسانی در جوامع ایفا میکند و شبکههای روابط جمعی و گروهی انسجام بخش میان انسانها و سازمانهاست.
واژۀ سرمایه دلالت می کند که سرمایه اجتماعی همانند سرمایه انسانی یا سرمایه اقتصادی ماهیتی زاینده و مولد دارد، یعنی ما را قادر میسازد ارزش ایجاد کنیم، کارها را انجام دهیم، به اهدافمان دستیابیم، ماموریتهایمان را در زندگی به اتمام رسانیم و به سهم خویش به دنیایی یاری رسانیم که در آن زندگی میکنیم. وقتی میگوییم سرمایه های اجتماعی زاینده و مولد هستند، منظور این است که هیچکس بدون آن موفق نیست و حتی زنده نمیماند(کلمن، 1990).
2-2-2 تعریف سرمایه اجتماعی از نگاه صاحبنظران
سرمایه اجتماعی همانند بسیاری مفاهیم علوم اجتماعی چند وجهی و منشورگونه است و هریک از محققان برای بیان مفهوم آن، جنبهای از آن را ارائه کرده اند. در حالیکه عدهای از محققان، سرمایه اجتماعی را معادل اعتماد و هنجارهای مشترک اجتماعی تعریف می کنند؛ عدهای دیگر آن را بخشی از نگرشهای اخلاقی و فرهنگی دلسوزی، نوعدوستی و بردباری توصیف کرده اند و بعضی دیگر بر نهادها و کیفیت و کمیتهای زندگی مشارکتی تاکید دارند. همانطور که گفته شد کلمن(1988) و پاتنام(1993) مفهوم فعلی سرمایه اجتماعی را پایهریزی کردند.
در حال حاضر، رویکرد کارکرد گرایی سرمایه اجتماعی به طور گسترده مورد پذیرش قرار گرفته است و تاثیرگذارترین مفهوم است. آثار وابسته به رویکرد کارکرد گرایی سرمایه اجتماعی توسط جیمز کلمن جامعهشناس آمریکایی، انجام شده است(1988،1990). کلمن میگوید: سرمایه اجتماعی نهاد واحدی نیست بلکه مجموعه ای از نهادهای گوناگون است که دو ویژگی مشترک دارند، همه آنها شامل جنبهای از یک ساخت اجتماعی هستند و کنشهای معین افرادی که در درون ساختار هستند را تسهیل می کنند. سرمایه اجتماعی همانند شکلهای دیگر سرمایه مولد است و دستیابی به هدفهای معینی که در نبود آن محقق نمیشوند را امکان پذیر میسازد. سرمایه اجتماعی مانند سرمایه های فیزیکی و انسانی کاملاً قابل جابجایی نیست؛ یعنی نوع خاصی از سرمایه اجتماعی که در تسهیل کنشهای معینی سودمند است، شاید برای کنشهای دیگر بیفایده و یا حتی زیانبر باشد.
رابرت پاتنام یکی دیگر از پژوهشگران این حوزه معتقد است که سرمایه اجتماعی همچون مفاهیم سرمایه های انسانی و فیزیکی- ابزارها و آموزشهایی که بهرهوری فردی را افزایش میدهند- به ویژگیهای سازمان اجتماعی از قبیل شبکه ها، هنجارها و اعتماد اشاره دارد که هماهنگی و همکاری برای کسب منافع متقابل را تسهیل می کند. او همچنین بیان می کند که سرمایه اجتماعی منافع سرمایه گذاری در زمینه سرمایه انسانی و سرمایه فیزیکی را افزایش میدهد(رحمانی، عباسینژاد و امیری: 1386).
بوردیو، سرمایه اجتماعی را در کنار سرمایه فرهنگی و سرمایه اقتصادی، یکی از اشکال بنیادی سرمایه میداند. در تعریف سرمایه اجتماعی میگوید: سرمایه اجتماعی جمع منابع واقعی یا بالقوهایست که از شبکه ای بادوام از روابط کمابیش نهادینه شده ارتباط و شناخت متقابل(به بیان دیگر عضویت در یک گروه) حاصل میگردد. شبکه ای که هریک از اعضای خود را از پشتیبانی جمعی برخوردار می کند و به آنها اعتبار میبخشد (رحمانی، عباسینژاد و امیری: 1386).
[سه شنبه 1400-05-05] [ 07:38:00 ق.ظ ]
|