عوارض ژئومورفیکی نواحی خشک به طور اعم و مخروط افکنه‌ها به طور اخص به علت ویژگی‌های خاص و منحصر به فرد بودن، همواره در سطح جهان مورد توجه پژوهشگران بوده است و محققان کشورهای مختلف جهان به این نواحی توجه خاص داشته اند. در نواحی خشک و بیابانی عوارض دیگری هم وجود دارد که در کنار مخروط افکنه‌ها تکامل می‌یابند. دشت سرها شامل : دشت سر فرسایشی، دشت سر آپانداژ و دشت سرپوشیده، اوئد یا خشک رودها، انواع ناهمواریهای ماسه‌­ای، و تمام اشکال و عوارض موجود در پلایا‌ها، جزء اشکالی اند که در نواحی خشک با ویژگیهای متفاوتی که حاصل تغییرات محلی آنها از محلی به محل دیگراست، دیده می‌شود. ژئومورفولوژی هریک از این عوارض پیچیدگی خاص خود را دارد. از نظر تکامل این عوارض تا حدودی به یکدیگر وابسته است و تغییر در هر کدام بر تکامل دیگری اثر می‌گذارد. (مقصودی و محمد نژاد آروق، 1390).. به طور کلی این عوارض، تحت تاثیر متغیرهای محیطی و فرایندهایی است که در طول زمان تغییر کرده و قابل تحلیل‌اند. در واقع در بررسی مخروط افکنه‌ها می‌توان متغیر‌های موثر در تشکیل و تحول آنها را یک به یک مشخص کرد و تاثیر زمانی و فضایی هر کدام از آنها را بر خصوصیات مخروط افکنه مانند وسعت، شیب، نوع رسوبات، جریان‌های سطحی و… مورد بررسی قرار داد. متغیر‌های فراوانی در تشکیل و سپس تحول و تکامل مخروط- افکنه‌ها تأثیر دارند. برخی از این متغیرها محلی اند و ممکن است ناشی از حوضه­ی آبریز باشد که مخروط افکنه در خروجی آن تشکیل شده است. مانند مقدار، جنس و نوع رسوب و نحوه جریان رودخانه یا ممکن است عملکردی گسترده ومنطقه‌ای داشته باشند و از این طریق مخروط افکنه‌ها را تحت تأثیر قرار دهند.

از آنجا که مخروط افکنه‌ها جزء سیستم رودخانه ایی به شمار می‌رود و متشکل از حوضه‌های آبریز که فراهمی رسوب را بر عهده دارد و همین طور ناحیه انتقال و در نهایت ناحیه تراکمی اند (مقصودی ،1390 ). از آنجایکه خصوصیات مورفومتری نمایانگر توصیفات کمی از سطح مورفولوژی سیستم‌های ژئومورفیکی است که غالباً برای تخمین نسبت درجه توسعه یافتگی خصوصیات ژئومورفیکی یک یا گروهی از سیستم‌های ژئومورفیک قرار می‌گیرند. از این رو مدل‌های آماری مورفومتری سیستم‌های ژئومورفیک نیز برای تخمین مورفومتری سیستم‌های مشابه می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد. توصیفات کمی و آنالیز‌های مورفومتری سیستم‌های ژئومورفیک باعث می‌شود تا ژئومورفولوژیست‌ها با شیوه عاری از پیش داوری لندفرم‌های مشابه را در محیط‌های مختلف طبیعی با هم مقایسه کنند.(گورابی و همکاران، 1390). رسوبات مخروط افکنه تحت تأتیر دو فرایند کلی جریان‌های رودخانه‌ای و جریان‌های خرده دار‌[1] تقسیم می‌شوند (موسوی حرمی، 1389). در این پژوهش بررسی خصوصیات مورفومتری مخروط افکنه‌ها و حوضه‌های تغذیه کننده آنها و رابطه سنجی بین خصوصیات مخروط­ افکنه و حوضه‌ها، ارائه یک مدل مناسب در تحلیل روابط مخروط افکنه با حوضه‌های تغذیه کننده پرداخته شده.

1-2 تبیین مسأله پژوهشی

مخروط افکنه‌ها در محیطهای مختلفی ایجاد می‌شوند، این پدیده بخصوص در مناطق خشک و نیمه خشک یا مناطقی با خشکی فصلی، یعنی جایی که میزان بالایی از رسوب وجود دارد و تجمع در آن صورت می‌گیرد به وجود می‌آید. چنین مناطقی عمدتاً در محل گسلهای طویل یا پیشانی کوههای حاصل از فعالیت تکتونیکی قرار دارد (معتمد، 1379). مخروط افکنه‌ها اغلب جزء سیستم‌های بسته ومشخص اند. زیرا جریان انرژی ورودی و خروجی از سیستم مشخص بوده و عناصر آن شناخته شده است. به طور کلی این عوارض، تحت تأثیر متغیرهای محیطی و فرایندهایی است که در طول زمان تغییر کرده و قابل تحلیل اند. در واقع در بررسی مخروط افکنه‌ها می‌توان متغیرهای مؤثر در تشکیل وتحول آنها را یک به یک مشخص کرد و تأثیر زمانی وفضایی هر کدام از آنها را بر خصوصیات مخروط افکنه مانند وسعت، شیب، نوع رسوبات، جریانات

 سطحی و…. مورد بررسی قرار داد.

1-3 اهداف

بنابراین هدف این پژوهش بررسی مورفومتری خصوصیات ژئومورفیک مخروط افکنه‌ها در دشت جیرفت با توجه به خصوصیات حوضه تغذیه کننده آنها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. این بررسی بر پایه شش محور قرار گرفته که عبارتند از:

• توصیف شرایط ژئومورفیکی و زمین شناسی مخروط افکنه‌های منطقه.
• تخمین فاکتورهای تاثیر گذار در ژئومورفولوژی و مورفومتری مخروط افکنه‌ها و طبقه‌بندی مخروط افکنه‌ها براساس میزان اثر متغیرهای اندازه‌گیری شده.
• تبین خصوصیات ساختاری مخروط‌ها با توجه به خصوصیات کمی آنها
• تعیین حوضه‌های تغذیه کننده مخروط‌ها تعیین خصوصیات فیزیوگرافی حوضه‌های تغذیه کننده مخروط افکنه.
• مدلسازی خصوصیات مخروط‌ها و حوضه‌های تغذیه کننده آنها و ارزیابی مدلهای تولید شده.
• ارائه یک مدل یا الگوی منطقه‌ای جهت تعیین خصوصیات شکل شناسی و رفتاری مخروط‌ها.

1 – 4 – پرسشهای اساسی پژوهش

1 – 4 – 1 پرسشها

ـ آیا ارتباط معناداری بین وسعت مخروط با وسعت حوضه تغذیه کننده وجود دارد؟

ـ آیا ارتباط معناداری بین ضرایب ناهمواری، زهکشی با خصوصیات مخروط وجود دارد؟

ـ آیا ارتباط معنا داری بین جنس حوضه‌ها و شکل مخروط‌ها وجود دارد؟

ـ آیا می‌توان خصوصیات مخروط‌ها را براساس خصوصیات حوضه‌های تغذیه کننده مدل سازی نمود؟

[1] Debrisflow