:

شبکه های اجتماعی مجازی فضایی است که اعضای آن درباره یک موضوع از طریق ارسال پیام گردهم می­آیند که در آن تلاش می­ شود که مکان های فیزیکی را به خوبی ارتباطات رو در رو مدل سازی کنند و در آن افراد نه فقط به اطلاعات بلکه به دیگر افراد برای گفتگو، بحث و تبادل نظر دسترسی دارند(بورت[1]،2005:16). در چند سال اخیر شبکه های اجتماعی مجازی با محبوبیت جهانی رو به رو شده اند به طوری که میلیون ها نفر از سراسر دنیا در این شبکه ها عضویت دارند و روابط انسانی، نوع همکاری، وابستگی حرفه ای و بسیاری امور اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی خود را در بستر این شبکه ها ایجاد یا دنبال می­ کنند. بنابراین به لحاظ گستره کاربری می­توان گفت در فضای شبکه های اجتماعی مجازی چیزی بیش از یک فضای اطلاعاتی جهانی وجود دارد. برخی معتقدند که یک «بافت اجتماعی» جدید در حال ساخته شدن است و نیاز دارد که ما فناوری را به منظور کارکردی کردن خدمات تحت وب به رسمیت بشناسیم(اندرسون[2]،2006: 2). سایت های شبکه اجتماعی مطابق مطالعات بین المللی باعث ایجاد فرصت هایی برای کاربران می­گردد. طرفداران نظریه شبکه بر این باورند که وجود شبکه های اجتماعی به صورت حایلی در مقابل فشارهای درونی عمل می­ کنند به نحوی که با فراهم آوردن حمایت عاطفی، دوستی ها و فرصت هایی برای اعمال اجتماعی معناداری در قالب سرمایه اجتماعی اثر بسیار مهم و موثری بر عزت نفس افراد و افزایش توان مقابله با مشکلات و افسردگی ها دارد و در نهایت به احساس سلامت روانی افراد جامعه منجر می شود(توسلی و کلاریجانی، 1391: 92).  شبکه هایی که مبتنی بر فناوری وب2 فعالیت می­ کنند و با اجتماع گرایی مجازی نقش اساسی در معادلات رسانه ای جهان بازی می­ کنند. این وب سایت ها علاوه بر قابلیت شبکه سازی مجازی امکان استفاده از فرصت های مختلف در فضای اینترنت را اعم از جستجو، خواندن و به اشتراک گذاری اخبار، آپلود عکس و فیلم، نوشتن یادداشت ها و عضویت در گروه های مختلف تحرک سیاسی را فراهم کرده است و این امر باعث اقبال کاربران اینترنتی به شبکه های اجتماعی شده است. فضای مجازی بسته به ساخت های اجتماعی شکل می­یابد و رشد فناوری، همگرایی رسانه ای و مسائل مربوط به آن در شرایط اجتماعی گوناگون برون داده های متفاوتی داشته است(رحمانزاده و حقیقی، 1391: 134).  

شبکه های اجتماعی مجازی به لحاظ عمومیت یافتن در میان کاربران و با گستره وسیع جغرافیایی در درون مرزهای ملی تبدیل شدن به یک ارتباط خصوصی و شخصی و فارغ بودن از هر نوع کنترل از سوی مراجع قدرت را در جوامع به وجود آورده اند. شبکه های اجتماعی مجازی مکان هایی هستند که در آنها افراد فرصت پیدا می­ کنند تا خود را معرفی کرده و ویژگی های شخصیتی خود را بروز داده و با سایرین ارتباط برقرار کرده و در این محیط ها این ارتباطات را حفظ نمایند. این سایت ها به طور بالقوه ای چه در سطح روابط بین فردی و چه درسطح روابط اجتماعی توانایی ایجاد تغییرات اساسی در زمینه زندگی اجتماعی هر فرد را دارا می باشند. در اغلب موارد مهمترین تأثیر  اینگونه سایت ها را حفظ و ارتقای روابط گذشته می­دانند و از سویی منجر به ایجاد شکل گیری جدیدی از روابط بین فردی می شود. گرایش به سایت های شبکه های اجتماعی در تمام دنیا با سرعت قابل توجهی رو به رشد است که بر زندگی آنلاین و آفلاین کاربران اینترنتی آنچنان تأثیر گذار بوده اند که شکل های ارتباطات اجتماعی نیز در میان کاربران دگرگون شده است با توجه به قابلیت ها و امکانات هر یک از شبکه های اجتماعی و سرویس های ارائه شده توسط سایت ها اثرات آنها بر کاربران عمیق تر می­گردد و افراد بیشتر به سمت و سوی شبکه های مجازی گرایش می­ یابند به نحوی که گاهاً یک کاربر به طور همزمان در چند شبکه اجتماعی عضویت دارد آن هم به صورت فعال. جوانان به کمک شبکه های مجازی و وسایل ارتباطی نوین شیوه های متفاوتی را جهت حفظ رابطه ی خود با دوستان و آشنایان، برقراری رابطه های جدید و انتشار اطلاعات و اندیشه های خود پیدا کرده اند در حقیقت شبکه های مجازی بستر مناسبی را برای حفظ روابط آفلاین و روابط آنلاین و گسترش و بسط روابط در زندگی واقعی فراهم کرده اند.

به اعتقاد عاملی امروزه «فناوری ها و صنایع ارتباطات[3]» به طور همزمان همه چیز را دستخوش تغییر کردند و به باز تعریف آنها پرداختند جامعه امروز به یمن صنعت همزمان ارتباطات در حال تجربه ی نوع تازه ای از شبکه ای شدن و شبکه ای بودن است. همزمانی با بی سیمی فناوری های ارتباطات و اطلاعات نوع تازه ای از جامعه شبکه ای را به وجود آورده است(عاملی، 1388: 5). بنابراین جذابیت شبکه های اجتماعی اینترنتی از یک سو و سهولت فعالیت در این دسته از جوامع از سوی دیگر سبب شده تا میزان حضور و عضویت در شبکه های مجازی افزایش یابد. کاهش فشار اجتماعی برای پیروی از قضاوت دیگران موجب می شود تا هر فردی امکان گزینش نحوه ی اظهار خود را داشته باشد و رفتاری کاملاً متفاوت از خود واقعی شان نشان دهد. بر اساس نظر جان سولر[4]، افراد از آن رو شیفته‌ یک شیء یا فرد یا فعالیتی خاص می‌شوند که نیازی را در آنها ارضا کند. طبق این نظریه افراد با گرایش به شبکه‌های اجتماعی تا حدی نیازهای خود را برآورده می‌کنند. مثلاً افراد با کاوش در ابعاد فنی شبکه‌های اجتماعی مجازی، توانایی بالقوه‌ ذهنی خود را ابراز می‌کنند یا با ابعاد مختلف شخصیت خود که پیش از این پنهان بود، آشنا می‌شوند و عقاید و نیازهای هنری خود را بیان و به اطلاعات مورد نیاز خود دسترسی پیدا می‌کنند و… از سویی شبکه‌های اجتماعی محملی برای گریز از واقعیت و وسیله‌ای برای ارضای نیازهای روانی است. چنانچه برخی از کاربران شبکه‌ اجتماعی برای رهایی از تنش روزمره و ایجاد فراغت، به سمت این فضا می‌روند. شبکه‌های اجتماعی مجازی نیز می‌توانند اوقات خوشی را برای آنان فراهم کنند تا فرد بتواند ضمن برخورداری از این قابلیت، نگرانی‌ها و تنش‌های خود را با دوستان خود مطرح و در نهایت به‌گونه‌ای از طرف آنان حمایت اجتماعی[5] دریافت کنند.

• بیان مساله:

فضای مجازی دنیای وسیع و پیچیده‌ای است كه گروه‌ها و افراد مختلف با گرایش‌ ها، باور ها و اعتقادات گوناگون در آن زندگی می‌كنند. واژه «زندگی» در این فضا به اشتباه به كار نرفته است چرا كه این دنیا توأمان و همگام با دنیای واقعی و شاید بیشتر بر وجود آدمی و باورهایش اثر می‌گذارد. فضای مجازی مکانی است که فرد می تواند فعالیت های دنیای واقعی خود را وارد کند. از خصوصیات بارز این فضا بی مکانی و بی زمانی است. از بین رفتن فاصله مکانی و افزایش بی سابقه توان انسان ها برای مبادله و مراوده با یکدیگر فرایند هویت یابی جمعی افراد را دگرگون کرده است(منتظرقائم،231:1381). یکی از وجوه بارزی که فضای مجازی یا به طورخاص اینترنت و شبکه های مجازی را از سایر رسانه ها جدا کرده است، خصیصه تعاملی بودن در این فضا است که امکان مشارکت بیشتر مخاطب را فراهم ساخته است. تعاملی بودن در چند ویژگی نمود پیدا می­ کنند که، مهم ترین آنها عبارت اند از: پاسخگویی به کاربران، امکان اضافه کردن اطلاعات توسط کاربر و امکان جمع آوری اطلاعات می­باشد. وجود ایمیل برای پاسخگویی، وجود پیوندهایی برای ایجاد ارتباط فعال و سریع بودن پیوندها از جمله ابزارهای ایجاد تعامل است(یغمایی،43:1389). امروزه تعامل اجتماعی افراد به فضای مجازی کشیده شده است و ارتباطات مجازی بخش عمده‎ای از دلایل استفاده کاربران از این فضاست. ارتباطات مجازی عمدتاً در قالب مفهوم ارتباطات با واسطه کامپیوتری درک می‎شود. دامنه این ارتباطات مجازی از ایمیل، چت و وبلاگ‌نویسی فراتر رفته و شبکه‎هایی برای کاربرد همه اشکال ذکرشده به منظور داشتن تعاملات اجتماعی کامل‎تر و همه‌جانبه‎تر میان افراد ایجاد شده است؛ این اشکال جدید رسانه‎های اجتماعی نام دارند(خلقتنی، 1389 :1).  با اینکه عمر شبکه‌های اجتماعی از یک دهه تجاوز نمی‌کند، اما به تمامی ابعاد و عرصه‌های زندگی استفاده‌ کنندگانشان ورود کرده و شده عضوی تأثیر گذار در زندگی شخصی، کاری و خانوادگی‌شان. یکی از آسیب‌های این عضو جدید، خودمانی شدنش با ماست و اینکه همه‌جوره با او راحتیم.عادی شدن انتشار عکس‌های خصوصی و خانوادگی در شبکه‌های اجتماعی، موجب شده کسانی که اعتقاداتشان و یا فرهنگ و تربیت خانوادگی‌شان در ابتدا اجازه چنین کارهایی را به آنها نمی‌داد نیز به این سمت کشیده شوند. خسروی کارشناس مسائل اجتماعی معتقد است این اپیدمی سبب شده قبح وارد کردن نامحرم‌ها و غریبه‌ها به حریم خصوصی در بین جوان‌هایی که معتقدتر هستند نیز بشکند و آنها هم کم‌کم و رفته‌رفته به جمع منتشرکنندگان عکس خصوصی در شبکه‌های اجتماعی افزوده شوند. چراکه در غیر این صورت، متهم به داشتن افکار دگم و متحجرانه خواهند شد و از دایره دوستان و همسالانشان بیرون خواهند رفت(مهاجری،3:1392). فضاهای مجازی راه های ارتباطی ما با یکدیگر را تحت تأثیر  قرار داده است. اینترنت کاربران اینترنتی را دعوت می­ کند تا به تفکر، تجربه بازی، ‌فعالیت گروهی پرداخته و ارتباط های دیجیتالی خود را بازیابند به این ترتیب افراد از محدودیت خودهای جسمانی خویش رها شده از زمان و مکان فراتر می روند و قلمروی مشترکی برای خود و گروه شکوفایی می سازند. آنها در دنیای شبکه ای غرق شده، مبدل به مولفه ای سازنده از آن می شوند و بخش اعظم هویت خود را در مفهومی فرامتنی و نسبی از متصل بودن به دیگران به دست می آورند همچنین برای تجسم افکار و احساسات خود و تبدیل آنها به خود دیجیتالی اشتراکی و در عین حال همچنان شخصی از تکنولوژی اینترنتی استفاده می­ کنند(پور ضرابیان حقیقی،1390: 46-43).

چنانکه از دیدگاه عاملی، شبکه ای شدن جامعه امروز، معنای همه چیز و هر چیزی را مورد باز اندیشی قرار داده و مفاهیم تازه ای را نیز ایجاد کرده است. اقتصاد، فرهنگ، اجتماع و حتی مفاهیم عام تری همچون مکان و زمان نیز در این فرایند دگرگون شده یا همچنان در حال دگرگونی هستند و معانی و تعاریف نو و جدیدی به خود گرفته اند(عاملی، 1388: 4). این تحقیق به دنبال یافتن عوامل اجتماعی موثر بر گرایش دانشجویان واحد تهران شرق به شبکه های مجازی می باشد که از این تحقیق دو سوال اساسی منتج می­گردد: 1- میزان استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی چقدر است؟2- عواملی اجتماعی که منجر به گرایش جوانان به شبکه آنلاین می شود کدامند. در حقیقت این تحقیق در پی آن است که بداند آیا میزان اعتماد به شبکه های مجازی یا احساس صمیمت در بین اعضای شبکه، سرمایه اجتماعی و روابط کاربر در دنیای واقعی و مجازی و سطح آگاهی کاربران از امکانات و خدمات شبکه های مجازی آیا در میزان یا گرایش به استفاده از شبکه های مجازی تأثیر  دارد یا نه؟

1-3-     اهمیت وضرورت پژوهش :

جهان انسانی به موازات پیشرفت و بهره مندی از فناوری نوین ارتباطات و اطلاعات و شکل گیری شبکه های اجتماعی مجازی، با سرعت و پرشتاب، در حال گذار به یک جامعه ی شبکه ای است. شبکه های اجتماعی به مثابه پدیده ای نوین از نسل جدید وب، توانسته است با بهره گیری از فناوری های نوین ارتباطی،آرمان های انسانی را در همه ی حوزه ها گسترش دهد  به طوری که با توجه به برخورداری از ظرفیت های مناسب، شرایط را برای توسعه در تمامی ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی ایجاد می­ کنند. شبکه های اجتماعی مجازی با اتکای به ظرفیت فرامتنی خود از گردآوری، ساماندهی، ذخیره سازی و نشر اطلاعات در اشکال صوت، تصویر و متن و رقم متنی بر ابزار رایانه ای و مخابراتی بهره می برند(اکبری تباری،1391: 3). کاستلز[12] معتقد است که، فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی به همه فضاهای اجتماعی، سازمانی و فردی در جوامع بشری وارد شده و شیوه زندگی روزمره، کار و معرفت او را به درجات گوناگون تحت تأثیر  قرار داده اند. برخورداری از این فناوری ها، به مثابه وقوع یک چرخش پارادایمی در زندگی فردی و اجتماعی انسان است که در آن حتی مفاهیم کهن نیز با هندسه معرفتی جدیدی قابل شناخت هستند. به تعبیر کاستلز فناوریهای نوین اطلاعات، نقاط دور عالم را در شبکه های جهانی به همدیگر پیوند می دهند، همه ساختارها و فرایندهای مادی و معنوی بشری دگرگون می شوند(کاستلز، 1380: 48). در جامعه جدید، اطلاعات تکنولوژی عاملان اجتماعی هستند که در تمامی عرصه های زندگی مردم (کاربران تکنولوژی) رسوخ کرده است و  اطلاعات تنها  کالایی است که در اقتصاد حرف اول را می­زند که در  اختیارکشورهای قدرتمند است.

1-4-اهداف تحقیق:

1-4-1- هدف کلی:

تعیین و شناسایی عوامل اجتماعی موثر به گرایش دانشجویان واحد تهران شرق برشبکه های اجتماعی مجازی

1-4-2- اهداف  جزیی:

1. تعیین و شناسایی رابطه سرمایه اجتماعی با گرایش دانشجویان واحد تهران شرق برشبکه های اجتماعی مجازی

2. 

3.  

4. تعیین و شناسایی رابطه اعتماد به شبکه با گرایش دانشجویان واحد تهران شرق برشبکه های اجتماعی مجازی
5. تعیین و شناسایی رابطه احساس صمیمیت با گرایش دانشجویان واحد تهران شرق برشبکه های اجتماعی مجازی
6. تعیین و شناسایی رابطه آگاهی از شبکه ها با گرایش دانشجویان واحد تهران شرق برشبکه های اجتماعی مجازی
7. تعیین و شناسایی رابطه پایگاه اجتماعی با گرایش دانشجویان واحد تهران شرق برشبکه های اجتماعی مجازی

1-5- سوالات تحقیق:

1-5-1- سوال اصلی:

 عوامل  اجتماعی موثر بر گرایش دانشجویان واحد تهران شرق برشبکه های اجتماعی مجازی کدامند؟

1-5-2- سوالات فرعی:

1. آیا بین سرمایه اجتماعی و گرایش دانشجویان واحد تهران شرق به شبکه های اجتماعی مجازی رابطه وجود دارد؟
2. آیا بین اعتماد به شبکه های مجازی و گرایش دانشجویان واحد تهران شرق به شبکه های اجتماعی مجازی رابطه وجود دارد؟
3. آیا بین میزان احساس صمیمیت در شبکه های مجازی و گرایش دانشجویان واحد تهران شرق به شبکه های اجتماعی مجازی رابطه وجود دارد؟
4. آیا بین میزان آگاهی از شبکه های مجازی و گرایش دانشجویان واحد تهران شرق به شبکه های اجتماعی مجازی رابطه وجود دارد؟
5. آیا بین پایگاه اجتماعی و گرایش دانشجویان واحد تهران شرق به شبکه های اجتماعی مجازی رابطه وجود دارد؟

• فرضیات تحقیق:

1- بین سرمایه اجتماعی  و گرایش دانشجویان واحد تهران شرق به شبکه های اجتماعی مجازی رابطه وجود دارد.

2- بین اعتماد به شبکه های مجازی  و گرایش دانشجویان واحد تهران شرق به شبکه های اجتماعی مجازی  رابطه وجود دارد.

3- بین احساس صمیمیت در شبکه های مجازی  و گرایش دانشجویان واحد تهران شرق به شبکه های اجتماعی مجازی رابطه وجود دارد.

4- بین آگاهی از شبکه ها  و  میزان گرایش دانشجویان واحد تهران شرق به شبکه های اجتماعی مجازی رابطه وجود دارد.

5- بین پایگاه اجتماعی و گرایش دانشجویان واحد تهران شرق به شبکه های اجتماعی مجازی رابطه وجود دارد.

1-7-تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیر های پژوهش:

1-7-1-تعریف مفهومی شبکه اجتماعی مجازی:

1-7-1-1-تعریف عملیاتی شبکه اجتماعی مجازی:

برای سنجش میزان استفاده از شبکه های مجازی(وایبر، وی چت، تانگو، لاین و…) از سوال باز استفاده می شودکه منظور مدت زمان استفاده در روز و مدت زمان آشنایی با شبکه مجازی ومیزان استفاده از انواع شبکه هاست.

1-7-2- تعریف مفهومی سرمایه اجتماعی[13]:

 به اعتقاد کلمن[14] سرمایه اجتماعی بخشی از ساختار اجتماعی است که به کنشگر اجازه می دهد تا با بهره گرفتن از آن به منابع خود دست یاید. این بعد از ساختار اجتماعی شامل تکالیف و انتظارات، مجازی اطلاع رسانی، هنجارها و ضمانت اجراهایی است که انواع خاصی از رفتار را تشویق کرده یا منع می شوند(کلمن، 1383: 301-300).

1-7-2-1-تعریف عملیانی سرمایه اجتماعی:

 بر اساس تعریف مفهومی سرمایه اجتماعی را در سه بعد ویژگی‏های ساختی(تعدادخویشاوندان دور و نزدیک، دوستان، همسایگان و همکاران)، ویژگی‏های تعاملی(شیوه و فراوانی تماس) و ویژگی‏های کارکردی شبکه  و بعد کارکردی(حمایت های دریافتی از اعضای شبکه و ارائه حمایت در4بعدعاطفی، مشورتی، مصاحبتی، اطلاعاتی) در سطح رتبه ای و در قالب طیف لیکرت (خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد) مورد سنجش قرار می گیرد.

1-7-3- تعریف مفهومی آگاهی:

آگاهی و سواد رایانه ای علم و توانایی شخص برای استفاده از رایانه ها و فناوری موثر می باشد. سواد رایانه ای همچنین ترجیحا به سطحی اطلاق می گردد که به راحتی بعضی افراد می توانند از برنامه های رایانه ای و قابلیت های دیگری که با رایانه ها ارتباط دارند استفاده نمایند و مجموعه مهارت‌هایی است که فرد را قادر می‌سازد نیاز اطلاعاتی خود را تشخیص دهد، با شناسایی منابع اطلاعاتی موجود به تدوین روش جستجو دراین منابع پرداخته و پس از انجام جستجو اطلاعات به دست آمده را ارزیابی کرده و به منظور تولید اطلاعات جدید پیوند لازم بین اطلاعات جدید را با دانش قبلی خود برقرار سازد(محمدی، 1388: 21). میزان آگاهی با بهره گرفتن از میزان توانایی استفاده از شبکه های مجازی و تولید پیام و آشنایی با نحوه کارکردها وآسیب ها و فواید شبکه های مجازی مد نظراست.

1-7-3-1- تعریف عملیاتی آگاهی:

سنجش آگاهی همان اندازه گیری توانایی و میزان آشنایی کاربران با انواع ترفندها و امکانات شبکه های مجازی(نحوه دانلود فیلم، آهنگ، عکس و کامنت گذاری، آشنایی با قابلیت و توانایی شبکه نحوه دخیره کردن و به اشتراک گذاری اطلاعات، آشنایی با فواید خدمات الکترونیک و مضرات استفاده از این شبکه و صاحبان اصلی آن) در قالب طیف لیکرت (خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد) مورد سنجش قرار می گیرد.

1-7-4- تعریف مفهومی صمیمیت بین اعضای شبکه:

منظور از صمیمیت رابطه، احساس نزدیکی و خودمانی شدن با اعضای شبکه است(باستانی و صالحی هیکویی، 1386: 77).

1-7-4-1- تعریف عملیانی صمیمیت بین اعضای شبکه:

احساس صمیمیمت در شبکه های مجازی بر حسب راحتی دربیان عقاید و مشکلات و احساس آرامش و خودمانی بودن از در کنار هم بودن در شبکه مجازی که آنها را در بخش های مختلف زندگی شریک می کنند و در قالب طیف لیکرت (خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد) مورد سنجش قرار می گیرد.

1-7-5- تعریف مفهومی اعتماد:

1-7-5-1- تعریف عملیانی اعتماد:

میزان اعتماد به شبکه های اجتماعی در قالب سه بخش 1- صداقت(به نظر من هیچ چیز بهتر از راستی نیست حتی اگر به ضررت  آدم تمام شود/در این فضا افراد خود واقعی را بدون تظاهر و ترس ابراز می کنند/در این فضا می توان خود همانگونه که دوست داری (خودآرمانی) نمایش داد)و2-صراحت(آدم باید رک و پوست کننده حرف بزنه تا اینکه از این شاخه به آن شاخه بپره/آدم اگر در این فضا بدون رو دربایستی(روراست ) حرف دلشو بزنه فکر میکنند احمق  و بی کلاس است/من هرگز جرات نکردم حرفمو به خانواده ام بزنم اما در این فضا به راحتی بیان می کنم/در این فضا اگر از چیزی خوششم  نیاد خیلی راحت نظرم  را به دیگران ابراز می کنم/در این فضا می توان به اشتباهات اعتراف کرد ) .3-اطمینان(آدم باید در زندگی فقط به فکر خودش متکی باشد/اگر برای من کاری پیش آید ونتوانم انجام دهم حاضر نیستم ان را به شخص دیگری بسپارم/حاضر نیستم اطلاعاتم و عکس هایم را در این فضا قرار دهم) در سطح ترتیبی بر اساس طیف لیکرت (کاملا موافقم، موافقم، بی نظر، مخالفم و کاملا مخالفم)می سنجیم.

1-7-6- تعریف مفهومی پایگاه اجتماعی:

پایگاه اجتماعی پایگاهی است كه فرد در میان یک گروه دارد. یا به مرتبه اجتماعی- اقتصادی یک گروه در مقایسه با گروه‏های دیگر گفته می‏شود. به بیان دیگر، موقعیتی كه یک فرد یا خانواده با ارجاع به استانداردهای میانگین رایج درباره ویژگی‏های فرهنگی، درآمد مؤثر، دارایی‏های مادی و مشاركت در فعالیت‏های گروهی ـ اجتماعی به دست می‏آورد(کوئن، 1373: 240). از دیدگاه وبر[15] پایگاه را برآوردی مثبت یا منفی از احترام یا پرستیژ پذیرفته شده از سوی افراد یا موقعیت‏ها تعریف كرده‏اند. پایگاه، بازتاب دهنده عواملی هم‏چون منشأ خانوادگی رفتار، تحصیلات و ویژگی‏های مشابه است كه دست‏یابی به آن‏ها یا از دست‏دادنشان سخت‏تر از به دست آوردن یا از دست دادن ثروت اقتصادی است(همان، 245). پایگاه اجتماعی در اصطلاح مشخص کننده:1) وضع فرد یا گروه در یک نظام اجتماعی است، با انتظار متقابل عمل از دارندگان وضعی دیگر در چارچوب یک ساخت واحد 2) مقام فرد یا گروه است با توجه به توزیع ‌شان در یک نظام اجتماعی و در مواردی تلویحا با در نظر گرفتن چگونگی توزیع حقوق، مسئولیت‌ها، قدرت و اقتدار در چارچوب همان نظام، نظیر اصطلاحاتی چون پایگاه بالا، پایین و …(ساروخانی، 1380: 794-790).

1-7-6-1-  تعریف عملیاتی پایگاه اجتماعی:

شاخص پایگاه اجتماعی از ترکیب 2 متغیر تحصیلات، منزلت شغلی فرد و والدین یا همسر سنجیده می شود. تحصیلات در قالب سوال باز در سطح اسمی بعد به شکل رتبه ای و منزلت شغلی بر اساس وضعیت شغلی و رده بندی شغلی  فرد و سرپرست او سنجیده می شود و سپس بار ارزشی آن را مشخص می کنیم.