ارتباطات علمی[1] بخشی از کلیت علم است و نه آن چیزی است که بدان افزوده شده باشد. ارتباطات علمی عامل اصلی توسعه دانش و تسریع­کننده استفاده از علم است. ارتباطات علمی را می­توان مشتمل بر انتقال اطلاعات و نتایج فعالیت­های علمی از طریق شبکه متخصصان و از سوی دیگر نظام بازیابی و ارزیابی این یافته­ ها و فعالیت­های پژوهشی پژوهشگران از سوی همکاران علمی دانست. این ارتباط از دو جنبه محتوایی و اجتماعی قابل بررسی است. ارتباط علمی دانش علمی را انتقال می­دهد (جنبه محتوایی) و میان دانشمندان روی می­دهد (جنبه اجتماعی) (زره ساز،1390).

  هر روزه افراد با اطلاعات زیادی مواجه می­شوند که قابل استفاده هستند، مثل دوستان، دانشگاه­ها، کتاب­ها، اخبار، مقالات، تلویزیون، وب سایت­ها و… به عبارت دیگر افراد اکثراً توسط اطلاعات محاصره شده­ اند اما تشخیص این مسئله که چه منبعی قابل اعتماد است آسان نیست. توانایی ارزیابی اطلاعات معتبر مهارت مهمی است که در مدرسه، کار و زندگی روزمره به کار گرفته می­ شود. همه اطلاعات ضرورتاً ارزش یکسانی ندارند. در بیشتر موارد اطلاعات مطمئن­­­تر و موثق­تر نسبت به اطلاعات نامعتبر بهتر نشان داده می­شوند. این چالش که کدام منیع معتبر­تر است باعث شده است که مفهوم اعتبار توجه قابل ملاحظه­ ای را از اواخر دهه 1990 به خود جلب کند.

  در اواخر دهه 1990 اینترنت شروع به فراهم آوری اطلاعات در یک محیط تعاملی کرد که به کاربران اجازه می­داد که برای نیازهای اطلاعاتی خود جستجو کنند و با دیگران به روش­هایی که هرگز از قبل ممکن نبود ارتباط برقرار کنند (ریح و هیلگوس[3]، 2008). در نتیجه پژوهشگران و شاغلان در حوزه های مختلف مثل علوم اطلاعات، تجارت، نظام­­های مدیریت اطلاعات، مطالعات ارتباطی، تعامل انسان-کامپیوتر (HCI) و روانشناسی از جنبه­ های مختلف به بررسی تعیین اعتبار پرداختند. در علوم اطلاعات، اعتبار یکی از معیار­های قضاوت ربط درنظرگرفته شده ­است زمانی که تصمیم گرفته می­ شود که اطلاعات بازیابی شده پذیرفته شود یا پذیرفته نشود (ریح و دنیلسون[4]، 2007).

 هاولند و ویس[8] (1951) نشان دادند که اطلاعات از منابعی که اعتبار بالایی دارد مورد اعتماد­تر از اطلاعاتی است که از منابعی با اعتبار پایین می­آید. به هر حال، این تفاوت با زمان محو می­ شود و اطلاعات از هر دو نوع منبع بعد از هفته­های اندکی به طور یکسانی مورد اعتماد قرار می­گیرد. افراد به یک منبع اطلاعاتی اعتماد می­ کنند و آن را مورد مطالعه قرار می­ دهند و در صورت لزوم در کار پژوهشی خود استفاده می­ کنند و به آن استناد می­دهند. استناد یکی از عناصر اصلی در نگارش علمی است و نقش بارزی در تولید و نشر اطلاعات دارد و از اصول اساسی تألیف پژوهش است و اثری در جامعه علمی با اقبال رو­به­رو می­ شود که در رعایت این اصل دقت و تلاش لازم در آن اثر شده باشد (عبدالمجید،1386).

 هیچ مقاله­ای بدون استناد به دانش پیشین خود نمی­ توانسته و نمی­ تواند به تنهایی روی پای خود بایستد. دانشمندان با تکیه بر سکوی دانش پیشینیان گام برمی­دارند و پلکان دانش بشری را بنا می­ کنند و به حرکت صعودی خود ادامه می­دهند. استنادها تنها مجموعه ­ای از اطلاعات کتابشناختی موجود در پایان مقاله یا به صورت پانوشت یا داده ­های بدست آمده از نمایه­های استنادی نیستند، استناد بیانگر تصمیم نویسنده­ای است که قصد دارد روابط بین مدرکی  را که در دست تهیه دارد با متون دیگر نشان دهد (صابری، محمد اسماعیل و شاه شجاعی، 1387). دانشمندان هر رشته تخصصی، دانسته­ها، نظریه ­ها، مفاهیم و نتایج فعالیت­های علمی خویش را به اشتراک می­گذارند و این نظریه ­ها و مفاهیم و نتایج فعالیت­ها موجب شهرت و برتری آنان می­ شود. بنابراین پالایشی برای دستیابی و انتخاب به این اطلاعات باید انجام گیرد (داورپناه،1386). بنابراین اگر بتوانیم به اطلاعاتی که معتبر­­تر است و ارزش پژوهشی بیشتری دارد دست یابیم و بتوانیم منابع معتبر­تر را انتخاب کنیم و از آن استفاده کنیم یا به آن استناد کنیم باعث می­ شود که نوشته علمی ما ارزش پژوهشی بیشتری داشته باشد و بیشتر مورد استفاده و استناد دیگر محققان قرار گیرد.

1-2. بیان مسئله

با توجه به گسترش روز افزون اطلاعات و افزایش دسترسی آزاد به این اطلاعات، شناسایی شاخص ­ها یا به عبارت دیگر ویژگی­ها و معیارهایی که اعضای هیئت علمی بر اساس آن­ها به ارزیابی اعتبار اطلاعات موجود در مقالات می­پردازند و در کارپژوهشی خود از آن استفاده می­ کنند ضروری است و باعث شکل­ گیری این مسئله شده ­است. چرا که ارتباطات علمی شامل داد­ و­ستد اطلاعات علمی است و شامل مطالعه منابع اطلاعاتی و اشاعه آن می­باشد و برای آن که فرد بتواند به نوعی اعتبار اثر خویش را افزایش دهد باید از میان منابع و مدارک موجود به اطلاعاتی مؤثق و قابل اعتماد تکیه کنند و به مطالعه آن بپردازند و از آن استفاده کنند. دلیل دیگری که باعث شکل­ گیری این پژوهش شده ­است خلأ پژوهشی است که در این زمینه وجود دارد زیرا که تا جایی که محقق جستجو نموده ­است اکثر پژوهش­ها در حوزه اعتماد و اعتبار در رشته­ های کامپیوتر، علوم ارتباطات و تجارت الکترونیک  در ایران انجام شده ­است و پژوهشی در این زمینه در علوم اطلاعات موجود نیست در این پژوهش به شناسایی شاخص ­های اعتبار در ارتباطات علمی در زمینه مطالعه و استناد  و همچنین با توجه به هدف مجلات دسترسی آزاد که افزایش تاثیر تحقیق از طریق افزایش دسترسی به نتایج تحقیق می­باشد به شاخص ­های اعتبار در زمینه دسترسی آزاد پرداخته می­ شود.

1-3. اهداف پژوهش

1-3-1. هدف اصلی

• شناسایی شاخص ­های اعتبار در ارتباطات علمی در حین مطالعه و استناد از دیدگاه اعضای هیئت علمی دانشگاه خوارزمی

1-3-2. اهداف فرعی

• شناسایی شاخص ­های اعتبار در ارتباطات علمی در زمینه مطالعه
• شناسایی شاخص ­های اعتبار در ارتباطات علمی در زمینه استناد
• شناسایی شاخص ­های اعتبار در ارتباطات علمی در زمینه دسترسی آزاد
• شناسایی اهمیت کیفیت اطلاعات در میزان اعتماد به آن مقاله در زمینه مطالعه
• شناسایی اهمیت کیفیت اطلاعات در میزان اعتماد به آن مقاله در زمینه استناد

1-۴. پرسش‌های پژوهش

این پژوهش درصدد است تا به پرسش­های اساسی زیر پاسخ دهد:

1. شاخص ­های اعتبار در ارتباطات علمی در زمینه مطالعه از دیدگاه اعضای هیئت ­علمی دانشگاه خوارزمی کدامند؟

1-1. شاخص ­های اعتبار در ارتباطات علمی در زمینه مطالعه از دیدگاه اعضای هیئت علمی دانشگاه خوارزمی از چه اولویتی برخوردار هستند؟

2. شاخص ­های اعتبار در ارتباطات علمی در زمینه استناد از دیدگاه اعضای هیئت­ علمی دانشگاه خوارزمی کدامند؟

2-1. شاخص ­های اعتبار در ارتباطات علمی در زمینه استناد از دیدگاه اعضای هیئت ­علمی دانشگاه خوارزمی از چه اولویتی برخوردار هستند؟

3. شاخص ­های اعتبار در زمینه دسترسی آزاد به مقالات از دیدگاه اعضای هیئت­ علمی دانشگاه خوارزمی کدامند؟

3-1.شاخص ­های اعتبار در زمینه دسترسی آزاد به مقالات از دیدگاه اعضای هیئت ­علمی از چه اولویتی برخوردار هستند؟

4.آیا اعضای هیئت علمی از کیفیت اطلاعات مقاله برای اعتماد به آن  در زمینه مطالعه استفاده می­ کنند؟

5.آیا اعضای هیئت علمی از کیفیت اطلاعات مقاله برای اعتماد به آن در زمینه استناد استفاده می­ کنند؟

۱-۵. اهمیت و ضرورت پژوهش

1-6. تعاریف مفهومی

ارتباطات علمی: به انواع روابط متقابل بین اعضای جامعه علمی گفته می­ شود که به تبادل دیدگاه ­ها، نظرات و اطلاعات علمی و ایجاد توافق و اجماع پیرامون مسایل مشترک منجر می­گردد (محمدی، 1386) و ارتباط علمی بدان معناست که اندیشه­ای میان مولدان علم رد­ و بدل گردد یا اندیشه­ای از نقطه­ای به نقطه دیگر جریان یابد. چنین جریانی ممکن است نه تنها بین دو یا چند فرد، بلکه میان دو یا چند رشته علمی یا چند جامعه فرهنگی نیز پدید آید. اما به هر حال آغاز چنین حرکتی همواره از مجرای تولیدات فردی آغاز می­ شود، یعنی فردی اندیشه­ای را می­پروراند و با کلام یا نوشته، خود ناقل اندیشه میان افرادی دیگر در درون یک رشته علمی یا ورای رشته­ای خاص می­ شود (حری، 1383).

استناد: اشاره به سخن و سند پیشین خوانده شده ­است (حری،1362). ارجاعات یک نویسنده به آثار پیشین مرتبط با موضوع نوشته وی استناد نامیده می­ شود (حری و شاهبداغی،1383).

1-7. تعاریف عملیاتی

شاخص ­های اعتبار: به مجموعه ویژگی­هایی که اعضای هیئت علمی در استفاده از یک مقاله پژوهشی (در زمینه مطالعه، استناد و دسترسی آزاد) مدنظر قرار می­ دهند و برمبنای آن به ارزیابی اعتبار اطلاعات مقاله مورد نظر می­پردازند و بر اساس آن معیارها اطلاعات را معتبر می­دانند که طی یک پرسشنامه محقق ساخته در 35 گویه مورد ارزیابی قرار می­گیرد.

ارتباط علمی: میزان ارتباط عضو هیئت علمی با اعضای گروه­ های علمی در سطح دانشگاه، با همکاران سایر رشته­ های در سطح دانشگاه، با همکاران هم­ شته در سطح دانشگاه­ های داخل و خارج از کشور، با انجمن­های علمی داخل و خارج، با مؤسسه­های علمی داخل و خارج با مؤسسات دولتی درنظر­گرفته ­شده ­است.

Scholarly Communications .¹

. Harnad ²

 Hilligoss & Rieh.1

2. 2. Danielson
3. 3. Self
4. 4. Fogg & Tseng
5. 5. Lucassen & Schraagen
6. 6. Hovland & Weiss
7. 1. Flanagin & Metzger
8. 2. Liu & Huang