صفحه فصل اول: موضوع تحقیق1 بیان مسأله.1 ضرورت و اهمیت موضوع13 هدف پژوهش15 فصل دوم: ادبیات نظری فرهنگ سیاسی16 پیش درآمد16 تئوری­های فرهنگ سیاسی21 تئوری­های فرهنگ سیاسی ( غیر بومی)22 آلموند و وربا22 والتر روزنبام27 داگلاس و تامپسون29 دانیل لازار32 آلموند و پاول33 مارک تسلر34 تئوری­های فرهنگ سیاسی نخبگان39 لوسین پای39 والتر روزنبام41 تئوری­های فرهنگ سیاسی ایران41 چلبی42 سریع­ القلم42 بشیریه44 سمیح فارسون و مهرداد مشایخی45 دستگاه مفهومی پژوهش47 فرضیه ­های پژوهش50 فصل سوم: چارچوب روش­شناختی52 عملیاتی کردن مفاهیم52 فرهنگ سیاسی52 معرف­های تجربی فرهنگ سیاسی60 نخبگان سیاسی64 معرف تجربی نخبگان سیاسی64 روش پژوهش65 واحد تحلیل و واحد مشاهده67 جمعیت آماری و حجم نمونه68 روش نمونه گیری69 کد گذاری و استخراج داده ­ها69 اعتبار69  پایایی70 فصل چهارم: تحلیل تجربی داده ­ها71 تحلیل توصیفی71 اعتماد سیاسی75 احساس پاسخ­گویی مسئولین دولتی80 احساس قدرت سیاسی82 احساس امنیت سیاسی83 حمایت از آزادی بیان85 تساهل و مدارا86 احترام به حقوق شهروندی88 جمع­بندی89 فصل پنجم: نتیجه ­گیری91 پیش درآمد89 نتایج توصیفی89 دلالت­های نظری93 دلالت­های عملی98 محدودیت­های پژوهش99 سخنی با پژوهشگران99 سخن آخر100 پی­نوشت101 منابع و مأخذ109 فهرست جداولصفحه جدول شماره 1-1 داوری پژوهش­های انجام شده در زمینه فرهنگ سیاسی نخبگان سیاسی13 جدول شماره 2-1- انواع فرهنگ سیاسی و مؤلفه­ های آن از نظر آلموند و وربا26 جدول شماره 2-2 خرده فرهنگ­های سیاسی آرمانی در نظریه تامپسون32 جدول شماره 2-3 گونه شناسی فرهنگ سیاسی تسلر بر اساس ابعاد رفتاری و هنجاری38 جدول شماره 2-4 ابعاد مطالعه فرهنگ سیاسی50 جدول شماره 3-1- بررسی مؤلفه­ های فرهنگ سیاسی دموکراتیک و اقتدارگرا در پژوهش­های پیشین57 جدول شماره 3-2- مؤلفه­ های فرهنگ سیاسی ایران در پژوهش­های پیشین58 جدول شماره 3-3 ارزش­های فازی66 جدول شماره 3-4 درجه بندی فازی مفاهیم67 جدول شماره 3-5 ضریب آلفای کرونباخ .70 جدول شماره 4-1 توزیع فراوانی پاسخ­گویان بر حسب جنسیت72 جدول شماره 4-2 توزیع فراوانی پاسخ­گویان بر حسب سن .72 جدول شماره 4-3 توزیع فراوانی پاسخ­گویان بر حسب سواد73 جدول شماره 4-4 توزیع فراوانی مطلق پاسخ­گویان بر حسب وضعیت تأهل74 جدول شماره 4-5 توزیع فراوانی درآمد خانوار پاسخ­گویان در هر ماه ( بر حسب هزار تومان)74 جدول شماره 4-6 توزیع فراوانی هزینه خانوار پاسخ­گویان در هر ماه ( بر حسب هزار تومان)75 جدول 4-7 توزیع درصدی درجه عضویت پاسخ­گویان در زیر مجموعه اعتماد بین شخصی77 جدول شماره 4- 8 توزیع درصدی درجه عضویت پاسخ­گویان در زیر مجموعه اعتماد نهادی79 جدول شماره 4- 9 توزیع درصدی درجه عضویت پاسخ­گویان در زیر مجموعه اعتماد سیاسی نخبگان سیاسی80 جدول شماره 4-10توزیع درصدی درجه عضویت پاسخ­گویان در زیر مجموعه احساس پاسخ­گویی مسئولین دولتی81 جدول شماره 4-11 توزیع درصدی درجه عضویت پاسخ­گویان در زیر مجموعه احساس قدرت سیاسی83 جدول شماره 4-12 توزیع درصدی درجه عضویت پاسخ­گویان در زیر مجموعه احساس امنیت سیاسی84 جدول شماره 4- 13 توزیع درصدی درجه عضویت پاسخ­گویان در زیر مجموعه حمایت از آزادی بیان86 جدول شماره 4- 14 توزیع درصدی درجه عضویت پاسخ­گویان در زیر مجموعه تساهل و مدار87 جدول شماره 4- 15 توزیع درجه عضویت پاسخ­گویان در زیر مجموعه احترام به حقوق شهروندی89 جدول شماره 4-16 مقایسه توزیع درصدی درجه عضویت پاسخ­گویان در مجموعه  فرهنگ سیاسی90 جدول شماره 5-1 شاخص ­های فرهنگ سیاسی نخبگان سیاسی ایران92 جدول شماره 5-2 میانگین­های فازی شاخص ­های فرهنگ سیاسی نخبگان سیاسی93                                                                                                                    جدول شماره 5-3 تقسیم ­بندی شاخص ­های فرهنگ سیاسی نخبگان سیاسی94 فهرست شکل­هاصفحه شکل شماره 1- 1-  روابط تأثیر­گذاری بین شاه و نخبگان سیاسی4 شکل شماره 2 -1 دستگاه مفهومی پژوهش47

فصل اول

موضوع تحقیق

در این فصل ابتدا به بیان مسأله و بررسی پژوهش­های پیشین پرداخته شده است و در ادامه ضرورت علمی و اجتماعی انجام این پژوهش، اهداف آن و سؤالات علمی مورد بحث قرار گرفته است.

بیان مسأله

جامعه ایران یکی از جوامع در حال توسعه است، سال­هاست ایرانیان خواهان آزادی و عدالت در جامعه خود هستند، این خواسته را می­توان در رخداد­های سیاسی- اجتماعی ایران به وضوح مشاهده کرد، از انقلاب مشروطیت گرفته تا انقلاب اسلامی تا جنبش دوم خرداد و اتفاقات اخیری که بعد از انتخابات دوره دهم ریاست جمهوری( سال 1388) افتاد؛ همه بیان­گر خواسته­ های آزادی خواهانه و عدالت خواهانه مردم ایران است. در این میان نقش نخبگان سیاسی در دستیابی به توسعه سیاسی بسیار حیاتی است. اگر بخواهیم در مقام مقایسه بر­آییم اهمیت نخبگان کشورهای درحال توسعه در فرایند توسعه سیاسی، حتی از نخبگان کشورهای توسعه یافته نیز بیشتر است؛ اغلب این کشورها در شرایطی به دوران مدرن وارد شده ­اند که فاقد امکانات داخلی در همراهی با این فرایند بودند. چنین نقصان­هایی، نخبگان سیاسی این کشورها را با فشار­های مضاعفی برای تغییرات داخلی و هماهنگی با این فرایند که بعد جهانی هم دارد مواجه کرده است. به علاوه در این گونه جوامع امکانات تغییر به ویژه از نوع فرهنگی آن تقریبا” در انحصار نخبگان سیاسی است. بنابراین بررسی فرهنگ سیاسی نخبگان در جوامع در حال توسعه بسیار حائز اهمیت است، فرهنگ سیاسی نخبگان ” با ایستارها، احساسات و الگوهای رفتاری کسانی سرو کار دارد که در درون نظام سیاسی از طریق گردش کار ویژه استخدام سیاسی به نقش­های فعّالی دست یافته­اند و بر برون­داد­های نظام تأثیری مستقیم دارند.”(لوسین پای و همکارن،161:1380)

رجوع به پژوهش­های پیشین و بررسی آن­ها، باعث می­ شود که این پژوهش بتواند از مباحث نظری آن­ها الهام بگیرد و از هم پوشانی پژوهش جلوگیری کند. در این زمینه یعنی بررسی فرهنگ سیاسی نخبگان سیاسی، پژوهش­های نسبتا” کمی در ایران انجام شده است، پژوهش­های انجام شده در زمینه  فرهنگ سیاسی نخبگان در ایران را می­توان از لحاظ تاریخی به دو دسته کلی تقسیم کرد:             1- پژوهش­هایی که فرهنگ سیاسی نخبگان سیاسیِ قبل از انقلاب اسلامی را مورد بررسی قرار    داده­اند؛ زونیس (1976) ، سید امامی (1376) ،  قیصری ( 1380) و سراوانی ( 1383) را می­توان در این دسته قرار داد. 2- پژوهش­هایی که فرهنگ سیاسی نخبگان سیاسیِ بعد از انقلاب اسلامی را مورد بررسی قرار داده­اند؛ نصرتی­نژاد ( 1379)، ابراهیم آبادی ( 1384) و وردی زاده ( 1385) را هم      می­توان در دسته دوم قرار داد. هریک از این پژوهش­ها به بررسی چرایی و چگونگی فرهنگ سیاسی نخبگان سیاسی ایران پرداخته­اند. بعد از انقلاب اسلامی تغییرات عمده­ای در ساختار نخبگان سیاسی به وقوع پیوست در حالی­که پژوهش­هایی که به بررسی و نوع­شناسی فرهنگ سیاسی نخبگان ایران بعد از این زمان  پرداخته باشند، بسیار کم بوده است و باید به این نکته توجه کرد که این دسته از پژوهش­ها هم خالی از اشکال نیستند،

در این بخش تمرکز بر روی پژوهش­هایی است که در زمینه فرهنگ سیاسی نخبگان سیاسی انجام شده است، البته پژوهش­های دیگری که در زمینه فرهنگ سیاسی ایران انجام شده است هم مورد بررسی و تقسیم بندی قرار گرفته­اند که می­توان این تقسیم بندی را در پی نوشت مطالب[1] یافت(1).

این بخش با نگاهی بر کتاب  نخبگان سیاسی ایران[2]  اثر ماروین زونیس[3] (1971) آغاز شده است، این پژوهش در مورد نخبگان سیاسی ایران است که در زمان پهلوی دوم ( محمد رضا شاه ) تدوین شده است، زونیس در این کتاب فرضیه خود را این­گونه مطرح می­ کند: ” در جوامعی که فرایند­های سیاسی آن در درون ساختار­های رسمی دولت کمتر نهادینه شده است، نگرش­ها و رفتار افراد پر­قدرت، راهنمای قابل اعتمادی برای تغییر سیاسی محسوب می­ شود( زونیس،8:1971). هدف پژوهش زونیس این است که می­خواهد روند رشد و توسعه سیاسی را در ایران از طریق تحلیل نقش نخبگان سیاسی بررسی کند. زونیس نخبه سیاسی را در ایران مفهومی تجربی و رفتاری می­انگارد (همان:9). و کسانی را نخبه سیاسی می­داند که هم از لحاظ سیاسی فعّال­تر و هم از قدرت سیاسی بیشتری برخوردار باشند. او3000 نخبه سیاسی را در آن زمان شناسایی می­ کند که شاخص شناسایی این افراد قدرت آن­ها در تصمیم­ گیری­های سیاسی بوده است. از بین این 3000 نفر، 167 نفر را برای مصاحبه و انجام پژوهش انتخاب می­ کند، او ادعا می­ کند که مجموعه کوچکی از متغیر­های معنی­دار ناشی از روابط درون فردی وجود دارند که جوهره سیاست ایران را تشکیل می­دهند. زونیس از طریق مصاحبه با نخبگان، چهار اصل نگرشی را در بین آن­ها کشف می­ کند: 1- بدبینی سیاسی؛ 2- بی اعتمادی شخصی؛                3- عدم امنیت آشکار؛ 4- بهره کشی میان فردی. این چهار اصل جهت­گیری منش شناختی عمومی را به ما معرفی می­ کنند که زمینه رفتار نخبگان سیاسی را تعیین می­ کنند. زونیس در پژوهش گسترده خود در مورد نخبگان سیاسی در ایران به این نتیجه رسیده است که هر چه یک نخبه در نظام سیاسی ایران به مدت طولانی­تر و بیشتر مشارکت دارد، عدم امنیت، بدگمانی و بی اعتمادی بیشتری هم از خود بروز می­دهد. و بر­اساس یافته­ های او تلاقی این عوامل در میان اعضای نخبگان سیاسی پر    قدرت­تر، فعّال­تر و مسن­تر بالاتر از حد معمول پاسخ مجموع نخبگان است و دوباره یافته­ های زونیس این گونه نشان می­دهد، افرادی که به تازگی به درون مناصب نخبگی وارد شده و درون الگوهای آن اجتماعی شده و در سطوح سلسله مراتبی آن بالاتر رفته­اند، سطح بالاتری از بی اعتمادی، ناامنی و عدم تعهد را به نمایش گذاشته­اند.

به بیان دیگر زونیس استدلال می­ کند که هرچه اعضای نخبگان سیاسی بیشتر و بهتر فرهنگ سیاسی را پذیرفته باشند، از یک طرف آن نگرش­های سیاسی را که جهت­گیری عام آن­ها را بهتر نشان می­دهد بیشتر به نمایش می­گذارند و از طرف دیگر این نگرش­های سیاسی نخبگان به بازتولید زیربنای آن خط مشی­هایِ سیاسی می­انجامد.

1. 1. شماره­های داخل پرانتز مربوط به پی­نوشت مطالب می­باشد و ما بقی شماره­ها که داخل پرانتز نیستند مربوط به پاورقی می­باشند.

The political Elite Of Iran.[2]

Marvin Zonis.[3]