پایان نامه و مقاله با موضوع بررسی نگرش کتابداران عمومی استان خوزستان نسبت به فناوری اطلاعات و عوامل فردی مؤثر بر آن

دنیای مدرن امروز در حال تجربه دگرگونیهای اساسی از جامعه صنعتی به جامعه اطلاعاتی و دانایی محور، و از سازمانهای سنتی به سازمانهای یادگیرنده و دانایی مدار میباشد. این گذار با بهره گرفتن از قابلیت های فناوری اطلاعات صورت میپذیرد (رهنمافرد، 1384، ص 42). امروزه فناوری اطلاعات از مهمّترین محورهای توسعه در جهان است و بسیاری از کشورهای جهان، توسعه فناوری اطلاعات را یکی از اساسیترین زیرساختهای توسعه خود قرار دادهاند.

فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی جزء مهمی از جامعه ما شده اند (چیمیک[1]، 2004؛ نقل در اولاتوی[2]، 2009، ص 1272). پیشرفتهای فناوری اطلاعات و کاربرد آن در تمام ابعاد زندگی، جامعه امروز را با تغییراتی مواجه کرده است. جوامعی که به موقع و سریع اطلاعات مورد نیاز خود را به دست آورده، تجزیه و تحلیل کرده و از نتایج آنها به درستی بهرهمند شده اند، همواره موفقتر از دیگر جوامع هستند. ورود و گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات در جامعه، رشد انتشار اطلاعات را در پی داشته است،
بهگونهای که اطلاعات به سرعت به اقصی نقاط جهان منتقل و در دسترس کاربران قرار میگیرد. فضای مجازی، دنیای سایبری، جهان شبکه ای و جامعه اطلاعاتی برخی از مفاهیمی هستند که با توسعه فناوری به وجود آمدهاند. این اصطلاحات نشان از آن دارند که دنیا به سمتی پیش میرود که فاصلهها و مکان جغرافیایی، در دسترسی به اطلاعات معنا و مفهومی ندارند.

اهمیت فناوری اطلاعات و اثرات آن برای سازمانها افزایش یافته و رشد و توسعه آن احساس
می شود، بهگونهای که امروزه تصور سازمانی بدون فناوری اطلاعات غیرممکن به نظر میرسد. فناوری اطلاعات فرصتی است که میتوان با بهره گرفتن از آن دامنه کسب و کار سازمان را توسعه بخشید و خدمات را گسترش داد و تسریع نمود. همچنین فناوری اطلاعات می تواند نقش مهمی در ارتقای
بهرهوری و کارآیی در سازمانهای مختلف دولتی یا خصوصی داشته باشد. سازمانهایی که در آنها فرایند پیادهسازی و استفاده از فناوری اطلاعات با موفقیت همراه باشد، با دستاوردهای قابل توجهی
رو به رو خواهند شد.

تحقیقات نشان می دهند که یکی از مهمّترین دلایل تمایز سازمانها از یکدیگر، درجه به کارگیری فناوری اطلاعات در فعالیتهای سازمانی است (صفدری، درگاهی، اشراقیان، و برزهکار، 1390، ص 25). از جمله سازمانهایی که با تحول فناوری دچار دگرگونیهایی در ساختار و روش انجام کار
شده اند، کتابخانه ها هستند. کتابخانه ها همواره از فناوریهای زمان خود تأثیر پذیرفتهاند. اختراع کاغذ و فراوانی آن، موجب تغییر نوع مواد کتابخانهای شد. به دنبال آن، اختراع چاپ دگرگونی در کتابخانه ها به وجود آورد. دستنوشته های نویسندگان که تا پیش از این با مشکلات زیاد استنساخ میشد و در
نسخههای محدود توزیع و در اختیار علاقهمندان قرار میگرفت، در تعداد زیاد به چاپ رسید و در اختیار افراد بیشتری قرار گرفت. ظهور فناوریهای رایانهای تحول دیگری در کتابخانه ها به وجود آورد. کاربردهای متنوع این فناوریها موجب شد تا کتابخانه ها اقدام به خودکارسازی فرایندهای خود کنند. در واقع میتوان گفت که کتابخانه ها با گذشت زمان از انبارهای مملو از مدارک به مراکز ارائه خدمات تبدیل شده اند، که به تمامی متخصصان و غیرمتخصصان در بهره برداری از مجموعههای مفید و مورد نیاز کمک می کنند.

بقایی (1384، ص 2) سرعت، حافظه بسیار وسیع، دقت بالا در فراهمآوری، صرفهجویی در نیروی انسانی، انباشت و بازیابی اطلاعات به مدد رایانه و امکان روزآمد کردن اطلاعات، را از دلایل استفادهی کتابخانه ها از فناوری اطلاعات بیان کرده است.

کتابخانه های عمومی که از مهمّترین نهادهای فرهنگی جامعه هستند، فناوریهای نوین اطلاعاتی را جذب، استفاده و ترویج نموده اند. اینترنت و قابلیت دسترسی آن به دنیای اطلاعات، کتابخانه های عمومی را به فناوری و وسایلی مجهز نموده که به لحاظ کیفی با امکانات گذشتهی آنها قابل قیاس نیست. با وجود اینترنت، کتابخانه های عمومی این امکان را یافتهاند که خدمات اطلاعاتی خود را به صورت 24 ساعته و 7 روز هفته در اختیار عموم قرار دهند و در واقع این فرصت را دارند که دروازهی ورود به دنیای اطلاعات الکترونیکی باشند.

فناوری اطلاعات با تغییراتی که در روند ذخیره، بازیابی و مدیریت اطلاعات ایجاد کرده، نقش کتابداران و شکلهای مختلف خدمات کتابخانه ها را نیز تغییر داده و آنها را از بافت سنتی خود خارج نموده است. تحولات فناوری، تجربهای پیچیده برای کتابداران بوده است. این تحولات با جهشهایی به سمت جلو و همچنین لحظاتی مملو از مشکلات همراه است. از ابتدای کاربرد فناوری اطلاعات در کتابخانه ها، همواره مخالفان و موافقانی، با کاربرد این فناوریها وجود داشته اند. برخی هوادار چنین تغییراتی هستند و برخی دیگر دچار نگرانیهایی در برابر اعمال چنین تغییراتی میشوند.

نیروی انسانی مخاطب اصلی فناوری اطلاعات است. سرمایه گذاری کتابخانه ها در حوزه فناوری اطلاعات زمانی مؤثر خواهد بود که فناوریهای جدید توسط کتابداران پذیرفته شوند و چنانچه کتابداران در برابر تغییرات حاصل از فناوری مقاومت کنند، سرمایه گذاری در حوزه مورد نظر بینتیجه
خواهد ماند. نگرش، از مهمّترین عوامل پیش بینی کنندهی پذیرش فناوریها میباشد (بیلر و ریچی[3]، 2002؛ نقل در موغلی، طالبی، و صیف، 1390، ص 34). پیادهسازی فناوری اطلاعات و ارتباطات در
کتابخانه ها تا حد زیادی به نگرش کتابداران به این فناوریها بستگی دارد (رمضان[4]،2004 ، ص 440).

نگرش فرد در مورد یک موضوع، می تواند بر رفتار وی نسبت به آن موضوع تأثیرگذار باشد.
همچنین اهمیتی که مدیران برای استفادهی صحیح از فناوری قائل هستند، در کاربری آن نقش مهمی دارد. مدیران دارای نگرش مثبت، خود موتور محرکی در استفاده از فناوری اطلاعات به حساب میآیند.

اهمیت به کارگیری فناوریهای اطلاعاتی در زمینه های مختلف بر کسی پوشیده نیست. توجه به این امر، کتابخانه ها و کتابداران را ملزم به همگام شدن با این فناوریها میدارد. پس برای این همگامی، آگاهی از نگرش کتابداران نسبت به فناوری اطلاعات امری ضروری به نظر میرسد، تا کتابخانه ها بتوانند در عصری که به عصر اطلاعات و

ارتباطات موسوم است به گونه ای مؤثر عمل کنند.

1-2. بیان مسأله

کتابخانه ها در ایران از مدتها قبل سرمایه گذاری در زمینه فناوری اطلاعات را آغاز کرده اند، و در توسعه هر چه بیشتر آن میکوشند. هدف از این سرمایه گذاریها، بهبود بهرهوری فردی و در نهایت بهرهوری سازمانی است. با این حال شواهد نشان می دهند که ناکامی در این سرمایه گذاریها در مقایسه با توفیق در آنها رایجتر بوده است (ناخدا، حری، و کرمدوست، 1384، ص 88). علیرغم مزایایی که کاربرد فناوری اطلاعات برای کتابخانه ها داشته، آنها با مسائل و مشکلات مربوط به کاربرد آن از جنبه های گوناگون مانند فردی، سازمانی، فرهنگی و اجتماعی روبهرو شده اند.

کاربردهای مختلف فناوری اطلاعات در زمینه های متنوعی مانند شهر الکترونیکی، دولت الکترونیکی، تجارت الکترونیکی و آموزش الکترونیکی با سرعت در حال گسترش میباشند. به همین دلیل دولتها با ایجاد زیرساختهای مناسب، رشد و توسعه فناوری اطلاعات را تسریع نموده اند. سازمانها نیز برای بهره گیری از مزایای فناوری اطلاعات، تمهیداتی اندیشیدهاند که یکی از آنها

مکانیزاسیون فرایندهای کلیدی و عملیاتی؛
دستیابی به سیستمهای تعاملی رزرو و سفارش الکترونیکی منابع کتابخانه؛
ارائه خدمات الکترونیکی متنوع برای اعضا؛
تهیه نسخ الکترونیکی از منابع نایاب کتابخانه؛
دسترسی آسان به منابع پرتقاضا برای همه و از همه جا؛
جست و جوی سریع در پایگاههای اطلاعاتی داخلی و خارجی؛
حفاظت و نگهداری از اصل منابع به طور مناسبتر؛
توانایی پاسخگویی مناسبتر به نیازهای مراجعان؛ و
صرفه جویی در زمان مراجعان و کتابداران (رهنمافرد، 1384، ص 46).

همچنین در سند چشمانداز نهاد کتابخانه های عمومی ایران در سال 1404 آمده است که این نهاد در بهره گیری از فناوریهای نوین اطلاعاتی با ایجاد کتابخانه های ترکیبی از طریق
دیجیتالسازی اثربخش خدمات و منابع، پیشرو خواهد بود (نهاد کتابخانه های عمومی، 1389،
ص 77). این کتابخانه ها از فناوریهای اطلاعاتی همچون رایانهها، سختافزارها و نرمافزارهای کاربردی،
وب سایتهای کتابخانهای، منابع الکترونیکی، اینترنت، اینترانت و امثال اینها استفاده می کنند. امّا آمارها وضع مطلوبی را از کتابخانه‌های عمومی در ایران نشان نمی‌دهد، به‌طوری که حتی آمارهایی که از سوی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور منتشر می‌شود، بیانگر این است که کتابخانه‌های عمومی در یک نگرش کلی از نظر کمی و کیفی با استانداردهای بین‌المللی فاصله دارند. اطلاعات موجود در
وبسایت نهاد کتابخانه های عمومی کشور، در مورد کتابخانه های عمومی استان خوزستان حاکی از این است که تعداد کمی از این کتابخانه ها دارای بخش خدمات اینترنتی هستند و از نظر تعداد رایانه نیز وضعیت چندان مطلوبی ندارند. وبسایتهای شماری از این کتابخانه ها هم، از غنای لازم برخوردار نیستند.

دستهبندی کرد:

عوامل فنی: سختافزار و نرمافزار رایانه، ارتباط راه دور، استانداردها، اشتراک رایانهای، تأمین انرژی (برق).
عوامل انسانی: کارکنان متخصص، استخدام کارکنان، نگرش کارکنان نسبت به فناوری اطلاعات و آموزش ضمن خدمت، حمایت مدیران رده بالا، ثبات در مدیریتها و همکاری.
عوامل اقتصادی: منابع مالی، هزینه فناوری اطلاعات.
عوامل اجتماعی – فرهنگی: نظام آموزشی، کاربران (نگرش فرهنگی جامعه).
عوامل دولتی: سیاست ملی اطلاعرسانی، قوانین و مقررات، و سازمان ملی اطلاعرسانی.

هر کدام از این عوامل، مشخصات خاص خود را دارند، ولی اساساً حلقه‌های یک زنجیر هستند و بستر را برای طراحی، نگاهداری و بهره گیری موفقیتآمیز از فناوری اطلاعات هموار می کنند. لذا هنگام بهرهوری از فناوری اطلاعات باید همه این عوامل مد نظر باشد. عوامل فردی مانند
برداشتها و نگرشهای کارکنان نسبت به فناوری اطلاعات و ویژگیهای جمعیتشناختی آنان، از
جمله عواملی هستند که بر میزان پذیرش و استفاده کارکنان از این فناوری تأثیر میگذارند
(شیخشعاعی و علومی، 1386، ص 10). با توجه به نقش عامل انسانی در بهبود کارآیی کتابخانه ها،
بررسی عوامل فردی می تواند از ابعاد گوناگونی به افزایش به کارگیری نظاممند فناوری اطلاعات و
در نتیجه بهرهوری و پیشرفت سازمان یاری رساند (ناخدا، حری، و کرمدوست، 1384، ص 77).

واعظی (1389) عقیده دارد که برای رسیدن به اهداف سند چشم‌انداز 20 ساله، در برنامه‌ریزی راهبردی نهاد کتابخانه‌ها به توسعه فناوری اطلاعات توجه ویژهای شده و تحقق این مهم نیازمند اقدامات اساسی و عمیق در ساختارها و مناسبات در بخشی از نگرشهای انسانی و مدیریتی به ویژه در حوزه کتابخانه ها است. لذا در این پژوهش سعی بر این است تا مشخص شود که نگرش کتابداران عمومی استان خوزستان نسبت به فناوری اطلاعات چیست، و آیا عواملی همچون جنسیت، سن، میزان تحصیلات، رشته تحصیلی، تجربه استفاده از فناوری اطلاعات، سابقه کار در کتابخانه و شرکت در دوره های آموزشی پیرامون فناوری اطلاعات تأثیری بر نگرش این کتابداران نسبت به فناوری اطلاعات دارند.

1-3. اهمیت و ضرورت پژوهش

در آموزش، یادگیری و حتی به کارگیری فناوری توسط نـیـروی انسانی توجه به نگرش افراد نسبت به فناوری ضروری به نظر میرسد. شناخت نوع نگرش کتابداران نسبت به فناوری اطلاعات
می تواند به استفادهی مؤثر از آنها در کتابخانه ها کمک نماید. نتایج این پژوهش به مدیران کتابخانه ها کمک می کند تا در مواقع استفاده از فناوریهای نوین، بهگونهای عمل نمایند که حداقل نگرانی نسبت به این فناوریها در کتابداران ایجاد شود. همچنین آنها میتوانند برنامه ریزیها و اقدامات لازم را، جهت ایجاد نگرشی مثبت نسبت به فناوری در آنها پیاده سازند. نتایج حاصل از این پژوهش می تواند کتابخانه های عمومی استان خوزستان را در بهره گیری هر چه بهتر از فناوری اطلاعات یاری رساند.

Chiemeke
Olatoy
Baylor & Ritchie
Ramazan

موضوعات: بدون موضوع لینک ثابت

فید نظر برای این مطلب