بررسی تطبیقی مباحثات و مصوبات مجالس قانون‌گذاری ششم و هفتم |
 |
الف) بیان مساله 1
ب) اهمیت موضوع 2
ج) پرسش‌های تحقیق 2
د) فرضیه‌های تحقیق 3
هـ)پیشینه تحقیق 3
و) مبانی نظری 5
الف) اصول‌گرایان 6
ب) دیدگاه تجددگرا 10
ز) روش تحقیق و گردآوری اطلاعات 12
ح) قلمرو زمانی و مکانی تحقیق 13
ط) محدودیت‌های تحقیق 13
ی) شرح واژه‌ها و اصطلاحات به کار رفته در تحقیق 13
ل) ساماندهی تحقیق 17
فصل اول: جایگاه زن در دیدگاه امام خمینی 18
درآمد 19
گفتار نخست: دیدگاه تساوی‌گرای هویتی 20
- تأکید بر شخصیت وجودی زن 20
- برابری زن و مرد در حقوق و هویت انسانی و اجتماعی 20
- تأکید بر مشارکت سیاسی زنان 25
گفتار دوم: دیدگاه تفاوت‌محور جنسیتی 31
- سفارش در مورد مادران 31
- تاکید بر نقش مادری 31
جمع‌بندی 35
فصل دوم: جایگاه زن در قانون اساسی 37
درآمد 38
گفتار نخست: اصول تساوی‌گرای هویتی در قانون اساسی 39
گفتار دوم: اصول تفاوت‌محور جنسیتی در قانون اساسی 59
گفتار سوم: اصول قانون اساسی بدون تعین جنسیتی 63
جمع‌بندی 65
فصل سوم: جایگاه زن در مصوبات و مباحثات مجلس ششم 70
درآمد 71
گفتار نخست: دیدگاه تساوی‌گرای هویتی 72
- قوانین و مصوبات 72
1.1. قوانین و مصوبات اجتماعی – فرهنگی………………………………………………………..72
2.1. قوانین و مصوبات خانوادگی…………………………………………………………………………81
3.1. قوانین و مصوبات سیاسی…………………………………………………………………………….97
- طرح ها و لوایح 97
1.2. طرحها و لوایح اجتماعی – فرهنگی…………………………………………………………….97
2.2. طرحها و لوایح خانوادگی……………………………………………………………………………..98
3.2. طرحها و لوایح سیاسی………………………………………………………………………………..99
گفتار دوم: تفاوت‌محور جنسیتی 99
- قوانین و مصوبات 99
1.1. قوانین و مصوبات اجتماعی – فرهنگی………………………………………………………..99
2.1. قوانین و مصوبات خانوادگی………………………………………………………………………104
- طرح ها و لوایح 110
1.2. طرحها و لوایح اجتماعی – فرهنگی………………………………………………………….110
2.2. طرحها و لوایح خانوادگی…………………………………………………………………………..111
جمع‌بندی 111
فصل چهارم: جایگاه زن در مصوبات و مباحثات مجلس هفتم 114
درآمد 115
گفتار نخست: دیدگاه تساوی‌گرای هویتی 116
- قوانین و مصوبات 116
1.1. قوانین و مصوبات اجتماعی – فرهنگی………………………………………………………116
2.1. قوانین و مصوبات خانوادگی………………………………………………………………………119
- طرح ها و لوایح 120
1.2. طرحها و لوایح اجتماعی – فرهنگی………………………………………………………….120
2.2. طرحها و لوایح خانوادگی…………………………………………………………………………..121
گفتار دوم: تفاوت‌محور جنسیتی 122
- قوانین و مصوبات 122
1.1. قوانین و مصوبات اجتماعی – فرهنگی……………………………………………………..121
2.1. قوانین و مصوبات خانوادگی………………………………………………………………………148
- طرحها و لوایح……………………………………………………………………………………………………155
1.2. طرحها و لوایح اجتماعی – فرهنگی………………………………………………………….155
2.2. طرحها و لوایح خانوادگی…………………………………………………………………………..156
3.2. طرحها و لوایح سیاسی……………………………………………………………………………..157
جمع‌بندی 161
نتیجه‌گیری و پیشنهادات 163
منابع و مأخذ 171
الف)کتاب‌ها 172
ب) مقاله‌ها 173
ج) مصوبات مجلس ششم………………………………………………………………………………………………174
د) طرح ها و لوایح مجلس ششم……………………………………………………………………………………175
هـ) مصوبات مجلس هفتم………………………………………………………………………………………………177
و) طرحها لوایح مجلس هفتم………………………………………………………………………………………..178
ز) قوانین…………………………………………………………………………………………………………………………….179
ل) پایگاه‌های اینترنتی………………………………………………………………………………………………….. 179
م) نرم‌افزار‌ها…………………………………………………………………………………………………………………….180
پیوست‌ها 181
الف) بیان مساله
مجلس شورای اسلامی پایگاه اصلی انعکاس خواسته‌های مردم است که «در عموم مسایل در حدود مقرر در قانون اساسی می‌تواند قانون وضع کند». (اصل هفتاد و یکم قانون اساسی) و «هر نماینده در برابر تمام ملت مسئول است و حق دارد در همه مسائل داخلی و خارجی کشور اظهار نظر نماید». (اصل هشتاد و چهارم قانون اساسی) لذا وظیفه یک نماینده توجه به تمام ابعاد زندگی مردم در زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، آموزشی، پرورشی و… است تا با درک واقعی از نیازها و خواسته‌های مردم انعکاس دهنده آن ها در مجلس باشد.
در این میان توجه به مسائل و مشکلات زنان که در واقع نیمی از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند از عمده‌ترین وظایف نمایندگان به خصوص زنان منتخب حاضر در مجلس محسوب می‌شود. زیرا از جمله تکالیف مهمی که قانون اساسی مقرر داشته این است که «دولت موظف است حقوق زن را در تمام جهات با رعایت موازین اسلامی تضمین نماید» و «زمینه‌های مساعد برای رشد شخصیت زن و احیای حقوق مادی و معنوی او را ایجاد کند». (اصل بیست و یکم قانون اساسی).
با توجه به نابرابری جایگاه زنان نسبت به مردان در عرصه حقوقی و قانون‌گذاری علی‌رغم ظهور جنبش‌های برابری‌خواهانه زنان در تاریخ معاصر و علی‌الخصوص بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، گاهی نگاه قانون‌گذاران و مجالس قانون‌گذاری در راستای تحقق ادعای خود مبنی بر دفاع از حقوق زنان، به تأمین حقوق زنان با تدوین و تصویب قوانینی معطوف گردیده است. هرچند در حمایت قانونی از حقوق زنان در مقایسه با سده‌های پیشین، تفاوت چشم‌گیری را شاهد هستیم، هنوز بین آن‌چه که در واقعیت شاهد هستیم و آن‌چه که باید باشد، فاصله زیادی وجود دارد؛ بنابراین در این تحقیق بر آن شدیم تا با توسل به مستنداتی که در اختیار داریم این شکاف را در
دو دوره مجلس شورای اسلامی ایران با دو ایدئولوژی سیاسی متفاوت طی دو دوره زمانی: «7 خرداد 1379 تا 6 خرداد 1383(مجلس ششم)» و «7 خرداد 1383 تا 6 خرداد 1387(مجلس هفتم)» نشان دهیم.
برای این منظور ابتدا سعی می‌کنیم دیدگاه بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران، حضرت امام خمینی و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران را بر مبنای سه نگرش کلی تقسیم بندی کرده و ببینیم چه نوع نگاه و نگرشی بر دیدگاه امام و قانون اساسی حاکم بوده و آیا برابری و یکسانی حقوقی زن و مرد که مدنظر امام بوده، در قانون اساسی کشور منعکس شده است؟ و اگر نشده، این خلأ ها کجاها نمود بیشتری پیدا کرده و در راستای تحقق برابری‌ها، دو مجلس مردمی ششم و هفتم شورای اسلامی چه اقداماتی را انجام داده‌اند و در این دو مجلس چه نگرشی بر مصوبات و مباحثات در حوزه زنان سایه افکنده است؟ تقسیم‌بندی مواد قانون اساسی و دیدگاه زن‌محور رهبر انقلاب اسلامی و مصوبات زن‌محور دو مجلس ششم و هفتم بر مبنای دو دیدگاه و نگرش صورت گرفته که عبارتند از:
ب) اهمیت موضوع
با توجه به این‌که «رشد شخصیت زن و احیای حقوق مادی و معنوی» در صدر وظایف برای تضمین حقوق او قرار دارد، لذا باید نهادها و سیاست‌گذاران قانونی موظف باشند تا مسیر رسیدن به این امر مهم را هموار نمایند. بدین ترتیب، زنان در سایه این حمایت‌های قانونی می‌توانند از امکانات قانونی برای رشد همه‌جانبه خود بهره ببرند و نهادها و سازمان‌های مختلفی که در ارتباط با این امر کار می‌کنند نیز مکانی برای طرح مسائل و مشکلات خود داشته باشند تا بهتر بتوانند در همکاری با یکدیگر در این راستا گام بردارند.
ج) پرسش‌های تحقیق
در این تحقیق به دنبال پاسخ به این پرسش‌ها هستیم:
سوال اصلی:
مجالس قانون‌گذاری ششم و هفتم در وضع قوانین برای بهبود جایگاه زنان بر وفق قانون اساسی تا چه اندازه موفق بوده‌اند و خلاء قانون‌گذاری در این باره چگونه است؟
سوالات فرعی:
زن در نگاه امام خمینی چه جایگاهی دارد؟
زن در قانون اساسی چه جایگاهی دارد؟
آیا نگرش امام خمینی بر قانون اساسی کشور در حوزه زنان منعکس است؟
نگاه غالب مجلس ششم نسبت به زن چه نگاهی است؟
آیا مجلس ششم در راستای تحقق اهداف امام در حوزه زنان حرکت کرده است؟
نگاه غالب مجلس هفتم نسبت به زن چه نگاهی است؟
آیا مجلس هفتم در راستای تحقق اهداف امام در حوزه زنان حرکت کرده است؟
مجالس ششم و هفتم در مقایسه با یکدیگر چه اقداماتی برای بهبود جایگاه قانونی زنان انجام داده‌اند؟
آیا دو مجلس ششم و هفتم در مصوبات خود، در راستای تحقق نگرش امام خمینی و قانون اساسی در حوزه زنان گام برداشته‌اند؟
کدام یک ازدو مجلس ششم و هفتم در مقایسه با یکدیگر در حوزه زنان موفق عمل کرده است؟
در چه حوزه‌هایی از حقوق زنان، خلاء قانون‌گذاری هم‌چنان باقی مانده است؟
د) فرضیه‌های تحقیق
فرضیه اصلی:
به نظر می‌رسد که مصوبات مجالس قانون‌گذاری ششم و هفتم در وضع قوانین برای بهبود جایگاه زنان بر وفق قانون اساسی ناموفق بوده‌اند و خلاء قانون‌گذاری در این‌باره هم‌چنان وجود دارد.
هـ) پیشینه تحقیق
در مورد بررسی نگرش حاکم بر زن در قانون اساسی و متن سایر قوانین چه در داخل و چه در خارج از کشور کمتر مطلبی صریحاً به این موضوع اشاره داشته است و تنها چند مقاله و کتاب که به نوعی میتوان گفت صرفاً اشاره‌هایی داشته و بیشتر به قوانین مرتبط با زنان یا قوانین تبعیض‌آمیز پرداخته‌اند، در دسترس می‌باشد. بیشتر منابع در دسترس، عمدتاً خود کتب قوانین و مصوبات و مباحثات و مذاکرات مجلس در سایت مجلس شورای اسلامی ایران و نیز مصاحبه‌ها و نوشته‌های خود نمایندگان دوره‌های مختلف مجالس قانون‌گذاری و مقالات نه صرفاً علمی همین افراد می‌باشد که در فهرست منابع ذکر خواهند شد. در ادامه به کتب و مقالات چندی اشاره می‌شود که ارتباط هرچند ناچیزی با موضوع داشته‌اند.
و) مبانی نظری
از آن‌جایی که قوانین ما، تحت تأثیر فقه ما قرار دارد، بنابراین در تبیین دیدگاه‌های نظری درباره حقوق زنان ناگزیر از بیان نظرات فقها و صاحب‌نظران، عموماً در گستره کشورهای اسلامی و خصوصاً ایران هستیم.
در دو قرن اخیر به موازات حرکت‌های ملی‌گرایانه، استعمار ستیز، استقلال طلب و آزادی‌بخش، زنان در کشورهای اسلامی نهضتی را آغاز کردند. از طرفی آشنایی مسلمانان با تحولات و اندیشه‌های مدرن غرب که در نتیجه گسترش روابط با دنیای غرب صورت گرفت، سبب تغییراتی در ساختار سیاسی و اقتصادی و … شد که زمینه ساز تحولات بسیاری در جوامع مسلمان گردید. این تغییرات در جهان عرب، با آغاز «نهضت رنسانس» در ابتدای قرن 19 میلادی، منجر شد تا زنان به کندی، حقوق از دست رفته خویش را دوباره کسب کردند…».[5]
در راستای مبارزات زنان در کسب حقوق از دست رفته، مهم‌ترین مساله دست‌یابی به حق آموزش و تحصیل برای دختران و تأسیس مدارس دخترانه بود. در شرایطی که سنت‌گرایان دینی و مذهبی به شدت با این تحول مخالفت می‌ورزیدند، مصلحان و اندیشمندانی که از نزدیک با تحولات و دستاوردهای تمدن غرب آشنایی پیدا کرده به دنبال راه حلهایی بودند تا به این جوامع عقب مانده سامان بخشند و بتوانند پیشرفت و توسعه را آن‌چنان که در جوامع غربی و اروپایی به وضوح دیده میشد، برای مسلمانان به ارمغان آورند.
در آن زمان، طیف گسترده‌ای از متفکران و مصلحان اجتماعی در جهان اسلام به دنبال تغییراتی در وضعیت حقوقی و اجتماعی جامعه و به خصوص زنان، نظریاتی را ارائه می‌کردند. این نظریات گاه در چارچوب شریعت و قوانین اسلامی و گاه از سوی روشن‌فکران تحصیل‌کرده در غرب، تحت تأثیر افکار آزادی‌خواهانه غرب به وضع زنان مسلمان از دیدگاهی غیر سنتی، تجددگرایانه و سکولار می‌پرداخت. میتوان نظریات ایشان را به این ترتیب دسته بندی کرد:
1- دسته اول: مصلحان اصول‌گرا که نسبت به مدرنیته، فمینیسم، آزادی و حقوق بشر به شیوه غربی، نگاهی انتقادی و محتاطانه اتخاذ کرده و تلاش نموده‌اند تا مباحث مربوط به وضعیت و شرایط زنان را در دیدگاهی اسلامی و چهارچوب شریعت جستجو نمایند. در میان این گروه از اندیشمندان اسلامی با گستره متنوعی از آراء و عقاید مبتنی بر بنیادگرایی اسلامی و یا اجتهادی و پویا روبرو هستیم. از جمله کسانی که در این دسته قرار می‌گیرند عبارتند از: محمد عبده، سید جمال الدین اسد آبادی، سید قطب، محمد غزالی، مرتضی مطهری، محمد حسین فضل الله، محمد مهدی شمس‌الدین، امام خمینی «ره» (پیرو دیدگاه اجتهادی) و سید قطب، رشید رضا، محمد غزالی (پیرو دیدگاه نوسلفی یا بنیادگرا).
2- دسته دوم: شامل آن دسته از روشن‌فکران و اندیشمندانی است که به دلیل آشنایی با تحولات غرب در تمامی ابعاد و زمینه‌ها و بالاخص موقعیت زنان، درصدد برآمدند تا به گونه‌ای شرایط نابرابر و تبعیض‌آمیز زنان در جوامع اسلامی را تبیین نموده و به ارائه راه‌کارها و راه حل هایی مشابه با زنان در اروپا اقدام نمایند، در این طیف البته گروه دیگری از فعالین نیز حضور داشتند که در جهت مبارزه با استعمار و مداخله غربیان، جنبش‌های ضد‌استعماری و ملی‌گرایانه را هدایت می‌کردند و نسبت به حضور زنان و فعالیت‌های ایشان در این حرکت اظهار علاقه می‌نمودند.
3- دسته سوم: شامل مارکسیست‌ها و چپ‌گرایانی بودند که در جوامع اسلامی برای مدتی ظهور پیدا کردند.
) پور حسین، مهدی، (1383)، «زن و خانواده در مشروح مذاکرات قانون اساسی» ، ماهنامه پیام زن، شماره 155، ص 277-260.[1]
2) قدیمی،اکرم، ارسلان قربانی شیخ نشین و رحمان حریری، (1390)، «مقایسه جایگاه زنان در برنامه های توسعه و کلان جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه تحقیقات زنان، سال پنجم، پاییز، ش3.
) عبادی، شیرین، (1385)، حقوق زن در قوانین جمهوری اسلامی ایران، تهران، کتابخانه گنج دانش.[3]
) حسینی، عباس، (1386)، حقوق زن در ایران و اسناد بین المللی، تهران، کتابخانه گنج دانش.[4]
1) عودی، ستار، (1383)، «جنبش دفاع از حقوق زن در جهان عرب»، فصلنامه ریحانه، (مرکز امور مشارکت زنان)، مهر ماه، شماره 6، ص 120.
|
[سه شنبه 1400-05-05] [ 01:31:00 ب.ظ ]
|
