تحصیلات مناسب آکادمیک یکی از مهم ترین بخش های هر جامعه را تشکیل می دهد و تربیت دانشجویانی که توانایی درک و تحلیل مسائل کاری را داشته باشند همواره از نیازهای اساسی جامعه بشری محسوب می شود. در این میان مسائل مالی یکی از مهم ترین بخش های هر جامعه و شرکت ها است که می بایست به خوبی درک شود. سرفصل دروس ارائه شده در دانشگاه ها یکی از مسائل حیاتی برای آمادگی نیروی جوان برای اشتغال می باشد از این رو در پژوهش حاضر تاثیر دوره کارشناسی حسابداری بر آشنایی دانشجویان با  اخلاق حرفه ای حسابداری (مطالعه نمونه ای استان اصفهان) بررسی شده است.

در این فصل ابتدا توضیحاتی پیرامون موضوع پژوهش ارائه شده است. سپس اهمیت و ارزش،  جنبه جدید بودن و نوآوری در پژوهش و اهداف بیان می­گردد. در ادامه، فرضیه ­های پژوهش بیان گردیده و روش پژوهش مورد استفاده تشریح می گردد. سپس جامعه­ آماری، روش نمونه گیری، ابزار گردآوری داده ­ها و ابزار تجزیه و تحلیل ارائه  می­ شود و در پایان واژه­ های کلیدی پژوهش بیان می­گردد.

1-2-  بیان مسأله اساسی تحقیق به طور کلی:

با توجه به رشد روز افزون جمعیت در دهه‌ های گذشته و افزایش ظرفیت دانشگاه‌ها و اقبال فراوان جوانان جویای تحصیلات و شغل به رشته حسابداری همزمان با افزایش تقاضا در بازار حرفه حسابداری در سال‌های اخیر، شاهد ازدیاد فارغ‌التحصیلان این رشته و ورود آنها به بازار کار بوده و به نظر می‌رسد در این مورد نیز طبق معمول، کیفیت در پای کمیت قربانی شده است و اغلب فارغ ‌التحصیلان در هنگام فراغت از تحصیل، فاقد هر گونه مهارت کاربردی و عملیاتی هستند. حرفه حسابداری بیشتر از آن که یک علم[1] (دانش) باشد، یک فن[2] (مهارت) است. در متداول‌ترین و رایج‌ترین تعریف حسابداری، حسابداری را «فنّ» ثبت، طبقه‌بندی و تلخیص اطلاعات و رویدادها نامیده‌اند.

البته این عارضه فقط به دلیل شیوه تدریس و مهارت برخی اساتید به وجود نیامده است، بلکه با بررسی اجمالی سرفصل دروس و منابع و مراجع مورد استفاده نیز فاصله معناداری با نیازمندی‌ها، موضوعات، الزامات روزمره وجاری شرکت‌ها وسازمان‌ها مشاهده می‌شود؛ مواردی مثل حسابداری مدیریت، تجزیه و تحلیل‌های مالی واقتصادی، بودجه‌بندی عملیاتی و نقدی و نگاه ویژه‌ای که به حسابداری مالیاتی در فرهنگ مدیران وشرکت‌های ایرانی وجود دارد، قیمت تمام شده در شرکت‌های بازرگانی وموارد بسیاری که حسابداران و مدیران مالی در طول دوران کاری خود انجام می‌دهند، ولی در هنگام تحصیل، آموزش لازم و کافی مربوط به آن را دریافت نکرده‌‌اند، از این زمره‌اند(اسکندری، 1391) وموارد فوق الذکر با فقر اخلاق و عدم پایبندی به اخلاق حرفه ای بیش ازپیش نمایان می باشد.

از آنجا که سیستم حسابداری نقش موثری در برنامه ریزی و کنترل عملیات موسسات اقتصادی جامعه ایفا می کند و مدیریت می تواند با تجزیه و تحلیل دقیق آنها چگونگی اجرای عملیات را مورد ارزیابی قرار دهد و علل عدم کارایی را کشف کند و در هر مورد تصمیمات مقتضی اتخاذ نماید، تربیت کارشناسان حسابداری می تواند بسیاری از کمبودها و نارسایی ها را جبران نماید.

کارشناس علمی – کاربردی حسابداری، فردی است که دانش و مهارتهای لازم را در زمینه های حسابداری صنعتی، دولتی و مالی فراگرفته باشد. هدف از این دوره طبق نظر این شورا، تربیت کارشناسان علمی – کاربردی در رشته حسابداری است که بر اساس نظام آموزشهای علمی– کاربردی گروه هشتم شورای عالی برنامه ریزی وزارت علوم، پژوهش ها و فناوری طراحی و تدوین شده است(شورای عالی برنامه ریزی وزارت علوم، پژوهشات و فناوری، 1380).

جایگاه و ظرفیت شغلی رشته حسابداری در جامعه و بازار کار، اهمیت ولزوم تربیت کارشناسان خبره و کارآمد دراین رشته را بیش از پیش توجیه و الزام آور مینماید. ازجمله تخصص های مورد نیاز در بازارکار حرفه حسابداری میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

• مدیرمالی وحسابدار صنعتی در شرکتها و موسسات
• مدیرمالی وحسابدار دولتی(انجام امور حسابداری عمومی در موسسات بازرگانی، بانکها و واحدهای تولیدی و صنعتی و موسسات دولتی)
• مدیرمالی وحسابدار عمومی در موسسات (انجام امور حسابداری در موسسات عمومی، غیرانتفاعی و تعاونیها)
• مشاورین مالی و مالیاتی و ….
• حسابرسی شرکت های بازرگانی، تولیدی و صنعتی
• طراحی و اجرای سیستمهای حسابداری و مالی(شورای عالی برنامه ریزی وزارت علوم، پژوهشات و فناوری،1380)

باتوجه به موارد مطرح شده در بالا که ضرورت تخصص در بازار کار حسابداری را بیان می دارد، داشتن اخلاق حرفه ای در کنار علم حسابداری یک امر بسیار مهم می باشد.

دراین بین در لغتنامه دهخدا، اخلاق را جمع خلق و خوبیها و علم اخلاق را دانش بد و نیک خوبیها تعریف کرده است (علی مدد، 1389)

در دنیای پیچیده امروز که سرعت پیشرفت ابداعات و نظریه پردازیهای بشر بسیار زیاد است و هر روزه سبکها، روشها و فنون فراوانی در هر عرصه علمی نمایان می گردد، مهمترین و پررنگ ترین عاملی که باعث حفظ کیان و کرامت این رویه ها می گردد حفظ اصول و چارچوبهای اخلاقی و انسانی است که باعث بقا و تبیین علوم و نظریه های مختلف است (کبیری و داروییان، 1389).

ارﺗﺒﺎط دو ﺳﻮﻳﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺣﺮﻓﻪ حسابداری ﻛﻪ از ﻳﻚ ﻃـﺮف اراﺋـﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﺣﺮﻓﻪ ای ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ اﺳـﺘﻔﺎده اراﺋـﻪ ﻛﻨﻨـﺪه اﻳﻦ ﺧﺪﻣﺎت اﺳﺖ، ﻧـﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳـﺪ ﺗـﺎﺑﻊ ﺿـﻮاﺑﻂ دﻗﻴﻘـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ دوﻃﺮف را ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ آﺷﻨﺎ و آﮔﺎه ﻛﻨﺪ. ﺿـﻮاﺑﻂ رﻓﺘـﺎری و اﺧﻼﻗﻲ ﻫﺮ ﺣﺮﻓـﻪ، ﻣﻬـﻢ ﺗـﺮﻳﻦ ﺧـﻂ ﻣﺸـﻲ ﻫـﺎی آن را ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ. اﺧﻼق و رﻓﺘﺎر ﺣﺮﻓﻪ ای ﺑﺮای ﺣﺮﻓﻪ ﺣﺴـﺎﺑﺪاری ﺑﺴـﻴﺎر ﻣﻬـﻢ اﺳﺖ. ﺑﺪون ﭘﺬﻳﺮش و ﺟﻠﺐ اﻋﺘﻤﺎد اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اراﺋﻪ ﺧﺪﻣﺎت از ﺳﻮی ﺣﺴﺎﺑﺪاران ﺑﻴﻬﻮده اﺳﺖ. اعتماد به خدﻣﺎت، ﺗـﺎﺑﻊ اﻋﺘﻤـﺎد ﺑﻪ اراﺋﻪ ﻛﻨﻨﺪه و آن ﻧﻴﺰ ﺗـﺎﺑﻊ درﺳـﺘﻜﺎری و ﭘﺎﻳﺒﻨـﺪی ﺑـﻪ اﺻـﻮل اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻘـﺶ ﺣﻴـﺎﺗﻲ ﺣﺴـﺎﺑﺪاری در ﭘﻴﺸـﺮﻓﺖ اﻗﺘﺼﺎدی و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻧﻴﺰ اﻫﻤﻴﺖ درﺳﺘﻲ اﻃﻼﻋﺎت ﺑـﺮای ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاران و اﻋﺘﺒﺎر دﻫﻨـﺪﮔﺎن، اﺧـﻼق در ﺣﺮﻓـﻪ ﺣﺴـﺎﺑﺪاری، عنصری ﻣﺤﻮری ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻳﺪ.از اﻳﻨـﺮو در ﺳﺎلﻫﺎی اﺧﻴﺮ ﺑﻴﺶازﭘﻴﺶ روی ﺑﺮرﺳـﻲ و ﺑـﺎزﻧﮕﺮی ﻣﺴـﺎﺋﻞ ﺣﺮﻓﻪ ﺣﺴﺎﺑﺪاری و ﺣﺴﺎﺑﺮﺳـﻲ ﺑـﻪ وﻳـﮋه رﻋﺎﻳـﺖ آﻳـﻴﻦ و اﺧـﻼ ق ﺣﺮﻓﻪای در ﺳﻄﺢ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ.

اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻲ ﺣﺴﺎﺑﺪاری ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎً در ﻫﻤـﻪ ا ﻧﺠﻤـﻦ ﻫـﺎی ﺣﺴﺎﺑﺪاری ﻣﺸﺘﺮک اﺳـﺖ و ﻣﻮﺟـﺐ ﺗـﺄﻣﻴﻦ اﻫـﺪاف اﻳـﻦ ﺣﺮﻓـﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ اﺳﺖ:

• درﺳﺘﻜﺎری
• ﺻﻼﺣﻴﺖ و ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺣﺮﻓﻪ ای
• رازداری
• اﺳﺘﻘﻼل
• ﺗﻀﺎد ﻣﻨﺎﻓﻊ (اعتمادی و همکاران، 1391).

همچنین رایو[4] و وبر[5] ( 2004) اعلام نمودند که ارائه گزارشات نادرست درخصوص تخلفات حرفه ای حسابداران سبب ایجاد عدم اطمینان درجامعه سرمایه گذاران به

 طور خاص و درکل اقتصاد جامعه به صورت عام شده است.

پژوهش ها محدودی در رابطه با ارزیابی اخلاق حرفه ای توسط کولبرگ[6] (1976)، رست ) 1970 ( و ویکتور[7] ( 1989 ) به اجرا درآمده وپژوهش ها انجام شده دررابطه با اخلاق حرفه ای در حسابداری چشمگیر نمی باشد؛ و همچنین کمیته فنی سازمان حسابرسی (1385) بیان می کند که در ایران پژوهش ها عمده ای دررابطه با اخلاق حرفه ای در حرفه حسابداری به اجرا درنیامده است، از اینرو درحال حاضر مسئله اخلاق حرفه ای در حسابداری در ایران هم بسیار حائز اهمیت است و این مسئله توسط برنامه ریزان کلان سیستم آموزشی کشور از بدو تحصیل تا مقاطع تحصیلات تکمیلی مورد تأکید خاص قرار دارد.

1-3-  اهمیت و ضرورت انجام تحقیق:

اخلاق حرفه ای از جمله عوامل مهمی است که امروزه مورد توجه برنامه ریزان و مدیران مسئول سازمان های دولتی و خصوصی قرار گرفته است.

تخطی حسابداران از اخلاق حرفه ای بارها به بروز بحرانهای اقتصادی و رسواییهای مالی انجامیده است. جدایی مدیریت از مالکیت، حسابداران را در جایگاهی قرار داده است که تزلزل اخلاقی یا حتی شبهه نسبت به رفتار آنها نه تنها بازارهای سرمایه را آشفته و گاه فلج می سازد، بلکه با ایجاد بی اعتمادی نسبت به درستکاری مدیران امکان انجام فعالیتهای مدیریت را نیز محدود می کند. از اینرو طی سالهای اخیر حرفه حسابداری به سمت وضع مقررات محدود کننده تر مانند آیین رفتار حرفه ای حسابداران رسمی ویا قانون ساربنز اکسلی[8] پیش رفته است و در کنار آن نیز بسیاری از دانشگاه ها و موسسات آموزش حسابداری درس اخلاق حرفه ای را به مجموعه عناوین درسی خود افزوده اند (ثقفی و همکاران، 1389)

لذا این پژوهش برآن است تا تاثیر دوره کارشناسی حسابداری بر آشنایی دانشجویان حسابداری با اخلاق حرفه ای حسابداری و درصورت نیاز، لزوم وجود دروس مربوطه در عناوین درسی دوره کارشناسی را بررسی نماید. با افزوده شدن این واحد درسی به دروس دوره کارشناسی علاوه بر آشنایی کارشناسان فارغ التحصیل حسابداری با  اخلاق حرفه ای، میتواند اعتماد و اطمینان جامعه و مدیران را به پایبندی عوامل اجرایی حرفه به اصول اخلاقی و قابل اتکا بودن گزارشهای واصله از این حرفه را در پی داشته باشد.

1-4- جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق :

پژوهش ها معدودی در حوزه به کارگیری درس اخلاق در دوره کارشناسی انجام شده ولی بررسی ها عمدتا از بین برنامه ریزان و متولیان آموزشی بوده است درحالی که پژوهش حاضر در بین دانشجویان کارشناسی سال آخر و سال اول صورت می پذیرد که می تواند یک نوآوری در پژوهش تلقی شود.

1-5- اهداف مشخص تحقیق :

هدف اصلی :

بررسی تاثیر دوره کارشناسی حسابداری بر اشنایی دانشجویان سال اول و سال آخر حسابداری با  اخلاق حرفه ای حسابداری

اهداف فرعی :

• بررسی میزان آشنایی دانشجویان سال آخر دوره کارشناسی حسابداری نسبت به دانشجویان سال اول درخصوص ” درستکاری و بی طرفی”.
• بررسی میزان آشنایی دانشجویان سال آخر دوره کارشناسی حسابداری نسبت به دانشجویان سال اول درخصوص ” رازداری “.
• بررسی میزان آشنایی دانشجویان سال آخر دوره کارشناسی حسابداری نسبت به دانشجویان سال اول درخصوص ” صلاحیت و مراقبت حرفه ای “.
• بررسی میزان آشنایی دانشجویان سال آخر دوره کارشناسی حسابداری نسبت به دانشجویان سال اول درخصوص ” استقلال عمل “.
• بررسی میزان آشنایی دانشجویان سال آخر دوره کارشناسی حسابداری نسبت به دانشجویان سال اول درخصوص “رعایت رفتار حرفه ای”.
• بررسی میزان آشنایی دانشجویان سال آخر دوره کارشناسی حسابداری نسبت به دانشجویان سال اول درخصوص” التزام اصول و ضوابط حرفه ای “.

1-6-  سوالات پژوهش :

• میزان آشنایی در دانشجویان سال آخر دوره کارشناسی حسابداری نسبت به دانشجویان سال اول درخصوص “درستکاری و بی طرفی” تا چه اندازه است ؟
• میزان آشنایی در دانشجویان سال آخر دوره کارشناسی حسابداری نسبت به دانشجویان سال اول درخصوص ” رازداری ” تا چه اندازه است ؟
• میزان آشنایی در دانشجویان سال آخر دوره کارشناسی حسابداری نسبت به دانشجویان سال اول درخصوص ” صلاحیت و مراقبت حرفه ای ” تا چه اندازه است ؟
• میزان آشنایی در دانشجویان سال آخر دوره کارشناسی حسابداری نسبت به دانشجویان سال اول درخصوص ” استقلال عمل ” تا چه اندازه است ؟
• میزان آشنایی در دانشجویان سال آخر دوره کارشناسی حسابداری نسبت به دانشجویان سال اول درخصوص “رعایت رفتار حرفه ای ” تا چه اندازه است ؟
• میزان آشنایی در دانشجویان سال آخر دوره کارشناسی حسابداری نسبت به دانشجویان سال اول درخصوص ” التزام اصول و ضوابط حرفه ای ” تا چه اندازه است ؟

1-7- فرضیه ‏های پژوهش :

• میزان آشنایی در دانشجویان سال آخر دوره کارشناسی حسابداری نسبت به دانشجویان سال اول درخصوص “درستکاری و بی طرفی” بیشتر است.
• میزان آشنایی در دانشجویان سال آخر دوره کارشناسی حسابداری نسبت به دانشجویان سال اول درخصوص ” رازداری ” بیشتر است.
• میزان آشنایی در دانشجویان سال آخر دوره کارشناسی حسابداری نسبت به دانشجویان سال اول درخصوص ” صلاحیت و مراقبت حرفه ای ” بیشتر است.
• میزان آشنایی در دانشجویان سال آخر دوره کارشناسی حسابداری نسبت به دانشجویان سال اول درخصوص ” استقلال عمل ” بیشتر است.
• میزان آشنایی در دانشجویان سال آخر دوره کارشناسی حسابداری نسبت به دانشجویان سال اول درخصوص “رعایت رفتار حرفه ای ” بیشتر است.
• میزان آشنایی در دانشجویان سال آخر دوره کارشناسی حسابداری نسبت به دانشجویان سال اول درخصوص ” التزام اصول و ضوابط حرفه ای ” بیشتر است.

[1] Science

[2] Technique

[3] Des Places et al

[4] RAU

[5] Weber

[6] Kohlberg

[7] Victor

[8] قانون ساربنز-آکسلی ۲۰۰۲ (The Sarbanes–Oxley Act of 2002) در مجلس سنای آمریکا به نام قانون اصلاح حسابداری شرکت عام و محافظت از سرمایه‌گذار و در مجلس نمایندگان آمریکا به نام قانون حساب‌دهی و مسئولیت‌پذیری شرکتی و حسابرسی طرح و بررسی شده بود.. در این قانون، مدیران ارشد شرکت‎های عام آمریکا مکلفند شخصاً درستی اطلاعات مالی شرکت را گواهی کنند. هم‌چنین، جریمه‎های سنگین و جدی‎تری نیز برای فعالیت‎های مالی متقلبانه مقرر شده است. این قانون، استقلال حسابرسان مستقل – که درستی صورت‎های مالی شرکت‎ها را بررسی می‎کنند- و نقش نظارتی هیئت مدیره‎ها را افزایش داده است.

سرمایه فکری مجموعه‌ای از دارایی‌های دانش محور است که در مشتریان، فرایندها، اطلاعات، علائم تجاری، منابع انسانی و سیستمهای سازمان تجلی می­یابد و به یک سازمان اختصاص داشته و در زمره ویژگی‌های آن محسوب می­ شود و از طریق افزودن ارزش به ذی­نفعان کلیدی سازمان، به طور قابل ملاحظه‌ای به بهبود وضعیت رقابتی سازمان منجر می­ شود.

بارنی چهار معیار تعیین کننده در ایجاد مزیت رقابتی را به شرح زیر معرفی می نماید:

• ایجاد ارزش برای مشتریان،
• کمیابی منابع،
• قابلیت تقلید پذیری،
• قابلیت جانشینی.

تنها منابعی که از این ویژگی‌ها برخوردارند، منابع نامشهود سازمانها می‌باشند (انواری رستمی و رستمی، 1382)

شناسایی علت یا علل افزایش فاصله بین ارزش دفتری و ارزش بازار شرکت‌ها نیز سبب پژوهش‌های بسیار زیادی شده است. جستجوی ارزش دارایی‌های نامشهودی که صورت‌های مالی قادر به نشان دادن آن‌ ها نمی‌باشد اساس این پژوهش‌ها را تشکیل می‌دهد.

لو(2001)در پژوهش‌های خود نشان داده است که در طول سال‌های 1997_2001 نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری 500 شرکت آمریکایی از 1تا 5 افزایش یافته است و این موضوع بیانگر این است که حدود 80% از ارزش بازار شرکت در گزارش‌های مالی نشان داده شده است. محدودیت‌های صورت های مالی در توضیح ارزش شرکت این حقیقت را بیان می‌کند که ارزش اقتصادی منابع فقط منحصر به ارزش کالاهای مادی نیست بلکه سرمایه فکری را هم در بر می‌گیرد با توجه به اهمیت سرمایه فکری به وضوح روشن است که سنجش سرمایه فکری شرکت‌ها شاخصی مهم در تعیین توان رقابتی شرکت‌ها برای بقاء و رشد در اقتصاد جدید است(همتی و همکاران، 1389).

1-2- تشریح و بیان مسأله تحقیق

سرمایه، در مورد مؤسسه‌ها، به هر دارایی برمی‌گردد که باعث ایجاد جریان‌های نقدی آتی شود. بیشتر دارایی‌های شناخته شده، ماهیت مشهود و عینی دارند، بنابراین، سرمایه مشهود به دارایی‌های فیزیکی و مالی سازمان اشاره دارد. ارزش این دارایی‌ها به طور ادواری (توسط شرکت‌های بخش عمومی) افشا می‌شود و به آسانی بر روی ترازنامه به دست آمده از ثبت‌های مالی این شرکت‌ها، یافت می‌شود. اهمیت دارایی‌های نامشهود (مانند: مهارت‌های نیروی کار و سازمان) در تعیین سودهای آتی به طور فزاینده‌ای در حال افزایش است. علاوه بر این، شناسایی کردن این دارایی‌ها مشکلتر است و این سختی مربوط به تعیین ارزش آنهاست که از گذشته تا به امروز ادامه داشته است و درست به همین خاطر است که در بیشتر شرکتها اصلاً گزارش نمی‌شوند. همین امر باعث شده است که این دارایی‌ها برای جهان خارج از مؤسسه، نامرئی باقی بمانند و حتی گاهی اوقات برای کارکنان درون سازمان نیز قابل تشخیص نباشند. توماس استوارت یکی از پیشگامان مطالعه در این زمینه، اصطلاح پولی «سرمایه  فکری» را برای این دارایی‌ها مطرح کرد. یکی از مهمترین وظایف مدیران، مدیریت سرمایه‌های فکری است. سرمایه فکری شامل سه گونه دارایی نامحسوس است، ساختار داخلی، ساختار خارجی و شایستگیهای انسانی. در حسابداری سنتی تا بحال لزومی در توجه به ارزش این گونه دارایی‌ها و انعکاس آن در صورت‌های مالی وجود نداشته است. اما مطالعه ارزش شرکتها در بازارهای پول و سرمایه نشان از آن دارد که برخی شرکت‌ها علیرغم آنکه دارایی مشهود چندانی نداشته، اما از ارزش بیشتری نسبت به سایر شرکتها مشابه برخوردار بوده‌اند. این مطلب عمدتاً به دلیل جایگاه شرکت به لحاظ آینده‌ای روشن، دانش کارکنان، مدیریت موثر یا به عبارت دیگر سرمایه‌های فکری شرکتها بوده است. از دهه ‎۱۹۷۰ محققان زیادی مطالعات خود را بر روی این موضوع متمرکز نموده‌اند. الگوهای زیادی نیز در این راستا ارائه شده که هر یک قسمتی از نیازهای تحقیقاتی در این زمینه را برطرف نموده است(دستگیر، محمدی،1388 ).

اهمیت سرمایه فکری تا به آنجا پیش رفته است که بحاردواج در مقالات و اظهارات خود ارزشمندترین و مهمترین منابع یک شرکت را سرمایه‌های فکری و دارایی‌های نامشهود آن می‌داند. به نظر وی دارایی‌های مشهود می‌توانند به راحتی کپی برداری شوند و یا در یک بازار آزاد خریداری گردند، بنابراین آنها نمی‌توانند دارایی­ های استراتژیک یک شرکت باشند و مزیت­های رقابتی برای آن شرکت ایجاد کنند(رضایی و همکاران،1389).

این تحقیق در پی کسب شواهد تجربی در زمینه ارتباط بین سرمایه فکری و عملکرد مالی شرکتها می‌باشد.

مهمترین معیار ارزیابی بر پایه ارزش به کار رفته در این پژوهش، ارزش ایجاد شده برای سهامداران (csv)[1] می­باشد. این روش در سال (2001) توسط پابلو فرناندز[2] مطرح شده است و به طور کلی بیانگر این موضوع است که یک شرکت زمانی ارزش برای سهامدارن ایجاد می­ کند که بازده صاحبان سهام از بازده مورد انتظار آنها بیشتر باشد و یا به عبارتی دیگر شرکتی، در پایان سال مالی ارزش برای سهامداران خود ایجاد می‌کند، که ارزش ایجاد شده آن شرکت بالغ بر پیش بینی­ها باشد(فرناندز،2001).

با توجه به توضیحات ارائه شده در تحقیق حاضر به دنبال یافتن پاسخی برای سوالات زیر هستیم:

• تأثیر کارایی سرمایه فکری بر عملکرد مالی شرکتها چگونه است؟ و همچنین بررسی اینکه تأثیر کارایی سرمایه فکری بر ارزش بازار به ارزش دفتری چگونه است؟

1-3- ضرورت انجام تحقیق

سرمایه ­گذاران همواره ارزیابی عملکرد مالی شرکتها را به منظور شناسایی فرصتهای مطلوب سرمایه‌گذاری مد نظر قرار می‌دهند. آنچه که سهامداران را به سرمایه ­گذاری پس اندازهایشان در فعالیت خاصی سوق می‌دهد عملکرد مطلوب آن صنعت است و دستیابی به عملکرد بهینه در شرکتها نیز در گروی مدیریت شرکتها خواهد بود در نتیجه سهامداران می­توانند مطمئن باشند چنانچه مدیران محرکهای لازم به آنها داده شود و کنترل شوند، تصمیمات مطلوب و در جهت حداکثر کردن ثروت اتخاذ خواهند کرد.

در طول نیمه دوم قرن بیستم مفهوم، نقش و اهمیت دانش در اقتصاد و تجارت، تغییرات زیادی یافته است. اهمیت این موضوع تا حدی است که اتحادیه اروپا در نشست سال 2000 خود در لیسبون پرتغال، مهمترین هدف خود را تبدیل شدن به بزرگترین قطب اقتصادی بر پایه دانش در جهان معرفی می کند(همتی و همکاران(1388).

به رغم اهمیت روز افزون افشای اقلام غیرترازنامه­ای، دارایی­ های نامشهود و سرمایه فکری در گزارش‌های سالانه، به ویژه در گزارش­های مطرح در سطح عموم جامعه، ولی متاسفانه هنوز اکثر سیستم‌های حسابداری سنتی عمل نموده و قادر به محاسبه و ملحوظ نمودن شفاف سرمایه فکری نمی­باشند.

در حقیقت حسابداری مالی سنتی قادر به محاسبه ارزش واقعی شرکتها نمی ­باشد و تنها به اندازه­­گیری ترازنامه مالی و دارایی‌های ملموس اکتفا می­ کند. سرمایه فکری یک مدل جدید کاملی را برای مشاهده ارزش واقعی سازمانها فراهم می­آورد و با بهره گرفتن از آن می­توان ارزش آتی شرکتها را نیز محاسبه کرد.

در یک سازمان دانش محور، که درآن دانش بخش بزرگی از ارزش یک محصول و همچنین ثروت یک سازمان را تشکیل می­دهد، روش‌های سنتی حسابداری، که مبتنی بر دارایی‌های ملموس و نیز اطلاعات مربوط به عملیات گذشته سازمان هستند، برای ارزش­گذاری سرمایه فکری، که بزرگترین و ارزشمندترین دارایی برای آنها است، ناکافی هستند(مدهوشی و اصغرنژادامیری، 1388 ).

کندریک (1990) که یکی از مشهورترین اقتصاددانان مطرح کشور آمریکا است، می‌گوید: در سال 1929، نسبت سرمایه‌های تجاری نامشهود به سرمایه‌های تجاری مشهود 30 به 70 بوده است ولی در سال 1990 این نسبت به میزان 63به 37 رسیده است و همچنین لئو مطرح نموده است که فقط در حدود 10تا15 درصد کل ارزش بازاری سازمانها، از دارایی‌های مشهود و فیزیکی است و دارایی‌های نامشهود در حدود  85 درصد کل ارزش بازاری سازمان را تشکیل می‌دهند که هنوز هیچ کاری در مورد اندازه‌گیری آنها صورت نگرفته است(ستارامن و دیگران،2002).

همچنین یکسری مطالعات انجام شده در سال 1999 در زمینه ترکیب دارایی‌های هزاران سازمان غیرمالی در طی سال‌های 1978 تا 1998 نشان داد که رابطه بین دارایی‌های نامشهود و مشهود بطور قابل ملاحظه‌ای تغییر کرده است. در سال 1978، نسبت دارایی‌های مشهود و نامشهود 80 به 20بوده ولی در سال 1998، این نسبت درست عکس دو دهه گزشته نقریباًبه 20 به 80 رسیده است. این تغییر قابل ملاحظه زمینه‌های لازم برای ابداع برخی روش‌ها برای محاسبه ثروت سازمان‌هایی شده است که مهمترین آنها، دارایی‌های نامشهود بویژه فکری و دانشی بوده است(سالیوان و دیگران،2000).

بدین ترتیب و برای نایل شدن به این شایستگی‌ها، امروزه سازمان‌ها باید دارایی‌های خود را از نو و دوباره طبقه‌بندی نموده و این موضوع را درک کنند که چگونه این دارایی‌ها می‌توانند اهداف استراتژیک آنها را حمایت کنند و سهم آنها را در تولید ارزش برای سازمان‌ بصورت کمی در آورده و بتوانند مقایسه درستی از دارایی‌های خود با دارایی‌های سایر سازمانها، داشته باشند.

بنابراین اندازه ­گیری عملکرد با رویکرد سرمایه فکری درسازمان‌ها موجب بهبود کیفیت تصمیم ­گیری استفاده­کنندگان، بهبود مدیریت داخلی، بهبود گزارش‌دهی به خارج از سازمان، مبادلات این سرمایه در داخل شرکت و در خارج از شرکت و بهبود کارکرد حسابداری می­ شود. در کشور ما نیز بخصوص با اجرای اصل 44 قانون اساسی کشور و گرایش به سمت خصوصی سازی اقتصاد و به دنبال آن افزایش رقابت در اقتصاد داخلی و همچنین با تمایل کشور به پیوستن به سازمان تجارت جهانی لزوم نگرش سازمانها به سرمایه فکری بیش از پیش احساس می­ شود.

رویکرد سرمایه فکری برای سازمان‌هایی که می­خواهند از ارزش عملکردشان به خوبی اگاهی داشته باشند، جامع تر است. لذا با در نظر گرفتن  اهمیت تصمیم ­گیری برای سرمایه گذاران، تحلیلگران و فعالان بازار، ارائه تحقیقی که سرمایه فکری شرکتهارا بیش از پیش مورد تاکید قرار داده، و جایگاه اجزای تشکیل دهنده آنرا در افزایش ارزش بازار و عملکرد مالی شرکتها نمایان کند، امری ضروری به نظر میرسد.

[1]. created shareholder value

[2] .Pablo Fernandez

امروزه سازمان های اقتصادی در جهت پیشبرد اهداف خود به شناسایی تک تک عوامل تاثیرگذار بر توسعه آن سازمان می پردازند. یکی از عواملی که می تواند تاثیر بسزایی در دست یابی به این اهداف داشته باشد، وجه نقد است و عدم برنامه‌ریزی در رابطه با آن می تواند مشکلات عدیده‌ای را برای یک سازمان به وجود آورد. نه تنها آگاهی از وجه نقد و میزان آن در هر سال برای یک سازمان مفید می باشد، بلکه پیش بینی آن نیز می تواند به برنامه‌ریزی صحیح در ارتباط با منابع و مصارف سازمان در سا‌ل‌های آتی منجر شود. در حقیقت بنگاهی موفق‌تر است که نیاز به منابع خود را از زمان حال پیش بینی کرده و در جهت تامین آن گام بردارد.

سرمایه گذاران نسبت به خرید سهام واحدهای انتفاعی که جریان نقد سرشاری دارند علاقه نشان می دهند و از سرمایه گذاری در واحدهای فاقد وجه نقد آزاد می پرهیزند. جریان های ورود و خروج وجه نقد و توان دسترسی واحدهای انتفاعی به آن شالوده و مبنای بسیاری از تصمیم گیری ها و قضاوت های گروه های عمده استفاده کنندگان از اطلاعات مالی واحدهای انتفاعی را تشکیل می دهد ( ثقفی و فدایی، 1386 ، 4 ).

سود حسابداری نیز از جمله تاثیرگذارترین و مهمترین بخش از محصول گزارشگری مالی است که نه تنها مورد توجه مدیران و سهامداران می باشد، بلکه می توان گفت که کل افراد جامعه را که چه به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم در بازار سرمایه گذاری کرده و یا خواستار سرمایه گذاری هستند، تحت تاثیر خود قرار داده و با توجه به اینکه یکی از مهمترین عوامل تاثیر گذار بر تصمیمات اشخاص می باشد می توان نتیجه گرفت که نه تنها کمیت سود بلکه از آن مهمتر کیفیت سود است که مخصوصا در درازمدت می تواند بازار سرمایه را تحت تاثیر خود قرار داده و موجب تخصیص بهینه منابع گردد (کنان[2]، 2001 ، 106 ).

1-2  بیان مساله

وجوه نقد از منابع مهم و حیاتی هر واحد اقتصادی است و ایجاد توازن بین وجوه نقد موجود و نیازهای نقدی یکی از مهمترین عوامل سیاست اقتصادی و تداوم فعالیت آنها است و در بسیاری از تصمیمات مالی و مدلهای ارزیابی اوراق بهادار، روش های ارزیابی طرح های سرمایه ای و برخی تجزیه و تحلیل های سنتی و جدید مدیریت مالی جریان های نقدی نقش محوری دارند. به این ترتیب از دید درون سازمانی، توانایی پیش بینی نتایج فعالیت های آتی، خصوصا جریانهای نقدی، اداره امور را در کاراترین شکل خود ممکن می سازد و به اتخاذ تصمیمات بهینه عملیاتی، سرمایه گذاری و تامین مالی منجر می شود ( عرب مازار یزدی، صفرزاده، 1386، 112 ).

به عبارتی وجوه نقد، اصلی ترین عنصر از گروه دارایی های جاری و مهمترین مولفه سرمایه در گردش واحدهای انتفاعی است به نحوی که تداوم فعالیت و تحقق اهداف واحدها را تسهیل نموده و امکان پذیر می سازد ( نیکومرام و همکاران، 1386، 277 ).

طبق تحقیقات انجام گرفته، جریان های نقدی عملیاتی همواره یکی از مهمترین بخش صورت جریان وجوه نقد بوده است. سود حسابداری به تنهایی نمی‌تواند اطلاعات مناسبی را در اختیار سرمایه گذاران قرار دهد. زیرا سود حسابداری مبتنی بر روش تعهدی بوده و از اصول و مفروضات حسابداری پیروی می کند، بنابراین به سادگی می تواند تحت تاثیر اعمال و انتخاب های مدیران قرار گیرد. در مقابل جریان های نقدی از عینیت بالاتری برخوردار بوده و کمتر تحت تاثیر اعمال نظر مدیران قرار می گیرد. نتایج تحقیقات مختلف حاکی از آن است که جریان های نقدی دارای محتوای اطلاعاتی می باشد بنابراین توانایی اثرگذاری بر تصمیمات سرمایه گذاران را دارد. از این رو، هرچه سود به جریان های نقدی نزدیک باشد، اقلام تعهدی آن کمتر و کیفیت سود بالاتر است. صورت جریان وجوه نقد به دلیل عدم اتکا به اصول و روش های حسابداری تعهدی، عاری از نارسایی های مذکور است و به همین دلیل اطلاعات جریان های نقدی مورد توجه خاص استفاده کنندگان از اطلاعات حسابداری می باشد.

در تحقیقات اخیر، تحلیلگران دریافته اند که در تعیین ارزش شرکت نه تنها به کمیت سود بلکه باید به کیفیت آن نیز توجه شود. محققان براین باورند که کیفیت سود هنگامی بالا است که کیفیت اقلام تعهدی بالا باشد یکی از مهمترین شاخص های کیفیت سود، سطح جریان نقدی تعیین شده توسط شرکت می باشد. به عبارتی با اینکه می توان سود را دستکاری نمود اما غیر ممکن است که بتوان جریان نقدی را مورد دستکاری قرار داد. لذا تجزیه سود خالص به جریان نقدی عملیاتی و اقلام تعهدی نشانگر

 اهمیت جریان نقدی می باشد.

مقایسه نوسانات جریان نقدی با سود حسابداری، می تواند به سرمایه گذار اطلاعاتی راجع به کیفیت سود ارائه دهد. از سوی دیگر نوسانات جریان نقدی می تواند اطلاعات مناسبی در مورد میزان تحقق اقلام تعهدی، جریان سود و جریان های نقدی عملیاتی در اختیار سرمایه گذار قرار دهد. نتایج تحقیقات هوگن و بیکر^[3] (1996)، هانت و دیگران^[4] (2000)، ویجه^[5] (2004) و هانگ^[6] (2009) مؤید این امر می باشد.

نوسانات بالای جریان نقدی منجر به کمبود وجه نقد برای سرمایه گذاری در پروژه های سودآور می شود. به عبارتی نوسانات زیاد جریان نقدی منجر به یک الگوی سرمایه گذاری کمتر می شود که ارزش شرکت را کاهش می دهد (نیکوس و دیگران^[7]، 2008 ، 3).

1-3  ضرورت تحقیق

1-4  اهداف تحقیق

هر تحقیقی برای دستیابی به اهداف خاصی صورت می گیرد، این هدف خود را در قالب مساله تحقیق نمودار می‌سازد و از طریق بیان آن آشکار می شود ( خاکی، 1388، 29 ).

اهداف این تحقیق ، شامل اهداف علمی و کاربردی به شرح زیر می باشد:

اهداف علمی:

اهداف علمی پژوهش که از سوال اصلی پژوهش منتج گردیده و فرضیه های پژوهش نیز در آن راستا تدوین می‌گردند، به شرح زیر است:

• تبیین تاثیر نوسانات جریان نقدی بر کیفیت سود شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران.
• تبیین تاثیر کیفیت سود بر ارزش شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران.
• تبیین تاثیر نوسانات جریان نقدی بر ارزش شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران.

اهداف کاربردی:

تحلیلگران دریافته اند که در تعیین ارزش شرکت نه تنها به کمیت سود بلکه باید به کیفیت آن نیز توجه شود. محققان براین باورند که کیفیت سود هنگامی بالا است که کیفیت اقلام تعهدی بالا باشد و از آنجا که کیفیت اقلام تعهدی میزان ارتباط اقلام تعهدی با تحقق جریان های نقدی می باشد، لذا این تحقیق سعی دارد تاثیر نوسانات جریان نقدی بر کیفیت سود و ارزش شرکت را بررسی نماید. نتیجه حاصل از این تحقیق می تواند مورد استفاده کلیه ذینفعان از قبیل اعتباردهندگان، سرمایه گذاران بالقوه و بالفعل و مدیران شرکتها از جمله شرکتهای سرمایه گذاری قرار بگیرد و آنها را در اتخاذ تصمیمات مناسب یاری نماید. همچنین اساتید و دانشجویان دانشگاه ها می توانند از نتایج حاصل از این تحقیق در پژوهشهای آتی خود بهره گیرند.

1-5  سوالات تحقیق

در پژوهش حاضر در پی یافتن پاسخی منطقی به این سوالات هستیم که:

• آیا نوسانات جریان نقدی بر کیفیت سود شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر دارد؟
• آیا کیفیت سود بر ارزش شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر دارد؟
• آیا نوسانات جریان نقدی بر ارزش شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر دارد؟

1-6  فرضیه های تحقیق

فرضیه های این پژوهش به شرح زیر است:

• نوسانات جریان نقدی بر کیفیت سود شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر دارد.
• کیفیت سود بر ارزش شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر دارد.

نوسانات جریان نقدی بر ارزش شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر دارد.

مدل های قیمت گذاری سرمایه گذاری با افزایش عاملهای موثر بر بازده سهام برای بسیاری از تصمیمات مالی همچون پیش بینی هزینه سرمایه برای تصمیمات سرمایه گذاری، برگزیدن پورتفوی،  بودجه بندی سرمایه ای و ارزیابی عملکرد مهم و با اهمیت است. این مدل ها توسط پژوهشگران مختلف به تدریج تکامل یافته و مدلهای کاملتری برای توضیح بهتر تغییرات بازده سهام بوده اند در این تحقیق نیز سعی شده است که این مدلها با هم مقایسه و تببین گشته و بهترین مدل برای توضیح تغییرات بازده سهام مشخص شود.

   مدل هایی که اغلب برای برآورد هزینه سرمایه استفاده می شوند نسخه کلاسیک CAPM شارپ(1964)، لینتر(1965) وموسسین(1966) هستند که توسط گراهام وهاروی (2001) گزارش شده اند. مدل قیمت گذاری دارایی سرمایه ای این محققان نشان می دهد روند تغییر در بازده سهام  می تواند فقط با بتای بازار  توضیح داده شود. در حالی که در تحقیقات (فاما و فرنچ(1992)؛ استرانگ وایکس یو(1997)؛ جاگانتان وونگ (1996)؛ لتتو و لودویگسون[5](2001) شواهد بیشتری  بوده که نشان می دهد روند بازده سهام نمی تواند کاملاً با عامل بتا شرح داده شود. مطالعات  فاما و فرنچ و سایرین نشان می دهدکه متوسط نرخ بازده سهام علاوه بر بتای بازار،  با اندازه ی شرکت(بنز[6]1981)، نرخ سود به قیمت[7](بسو 1983[8]) نسبت ارزش دفتری به سرمایه بازار (روسن برگ[9]1985)و رشد فروش گذشته(لکونیشوک و همکاران[10]1994) مرتبط است.

محققان عملکرد  مدل های جایگزین را که  بازده سهام را بهتر می تواند توضیح دهد، بررسی کرده اند. در ادبیات قیمت گذاری دارایی،  این مدل سه مسیر جداگانه می گرفت 1: مدل چند عامله، که  تعدادی عامل به نرخ بازده بازار از قبیل حجم[11] بین مدل قیمت گذارایی دارایی سرمایه مرتون[12] (1973) و مدل فاما و فرنچ اضافه می کند.2: نظریه قیمت گذاری آربیتراژ راس (1997)[13] و3: مدل ناپارامتری که از ادبیات CAPM انتقاد می کند و مشمول گشتاور اضافی توصیف شده توسط هاروی و سیدیک(2000) ودیتمار(2002)[14]است

فاما و فرنچ (1992) بیان می کنند که دو متغیر  یعنی، اندازه شرکت و نسبت ارزش دفتری به بازار توضیح بهتری درباره ی مقدار میانگین روند بازده سهام نسبت بهCAPM فراهم می آورد. در نتیجه، فاما و فرنچ (1993) با اضافه کردن حساسیت های متوسط بازده سهام به اندازه شرکت  و نسبت  ارزش دفتری به بازار، مدل تک عامله را به مدل سه عامله گسترش می دهند. این نشان می دهد که مدل قیمت گذاری سه عامله(TFPM) می تواند  نابه هنجاری های[15] بزرگتر بازار را به جز گشتاور نابهنجار[16] نشان دهد. (فاما و فرنچ 1996؛اسنس 1997[17]). یک سؤال جالب این است که آیا رابطه‌ای بین بازده و نسبت سهام شرکت‌ها وجود دارد؟ فاما و فرنچ(1992) این‌ مسئله را مورد بررسی قرار دادند و متوجه شدند که چنین رابطه‌ای وجود دارد بویژه اینکه دریافتند که به‌طور میانگین هرچه‌ مقدار نسبت BE/ME بزرگتر باشد، نرخ بازده نیز بیشتر خواهد بود.

علاوه بر این، جگادش و تیتمان[18](1993، 2001) استدلال می کنند شواهد مهمی وجود دارد که نشان می دهد عملکرد سهامی را می توان خوب یا بد در نظر گرفت که یک تا سه سال تغییرات قابل توجهی (خوب یا بد) را  برای دوره ی بعدتجربه نکند. در پاسخ به  این شرایط،  کارهارت (1997) [19] مدل قیمت گذاری چهار عامله(FFPM) را برای توضیح بازده متوسط سهام با اضافه کردن گشتاور کشیدگی و چولگی در مدل فاما و فرنچ پیشنهاد داد.

   1-2 بیان مساله و علل برگزیدن موضوع پژوهش

 بازارهای سرمایه سازمان یافته و دارای نقدینگی زیاد عامل موثر  در توسعه کل اقتصاد از طریق  تخصیص سرمایه به پروژه  های  مهم  و ارزیابی سرمایه گذاری هستند. تحصیل  کلیه این منافع  مشروط به کارایی عملکرد بورس اوراق بهادار است. برای کمک به تحقق کارایی در بازار باید ابعاد مختلف بورس اوراق بهادار و مکانیزم های تاثیر گذار بر آن شناسایی شود وبه منظور افزایش  سطح آگاهی مشارکت کنندگان در بازار در اختیار  آنان قرار گیرد. یکی از عوامل تاثیر گذار بر کارایی عملکرد بورس اوراق بهادار ایجاد روش هایی برای اخذ تصمیمات مناسب سرمایه گذاری توسط سرمایه گذاران است به علت عوامل مختلف تاثیر گذار در تغییرات بازده سهام، سرمایه گذاران هنوز در انتخاب درست مدل تصمیم گیری و قیمت گذاری سهام مردد هستند. در این تحقیق با افزودن مدل چهار عامله ی قیمت گذاری علاوه بر مدل قیمت گذاری فاما و فرنچ و مدل  تک عامله ی قیمت گذاری دارایی تاثیر عوامل ریسک، اندازه شرکت، نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار و نرخ متوسط بازده سهام برنده وبازنده و بی طرف را بر تغییرات بازده سهام بررسی می کند.

    1-3  پرسش های پژوهش

این تحقیق این سوال را مطرح می کند که آیا افزودن چولگی و کشیدگی در شاخص مدل قیمت گذاری دارایی در دوره ی کوتاه مدت، قابلیت و توانایی بالاتری نسبت به سایر مدل های قیمت گذاری دارایی برای توضیح تغییرات بازده سهام مورد انتظار خواهد داشت؟

1-4 اهداف پژوهش

یکی از اهداف این تحقیق می تواند افزایش توانایی سرمایه گذاران در درک بهتر رابطه ی بین ریسک و بازده در مورد سهام باشد. در ضمن از نتایج این تحقیق می توان در انتخاب مدل های تصمیم گیری سرمایه گذاران و انتخاب پرتفوی مناسب جهت سرمایه گذاری استفاده کرد.

هدف اصلی این تحقیق تعیین بهترین مدل قیمت گذاری سهام به منظور توضیح تغییرات بازده سهام مورد انتظار  بازار بورس تهران در دوره ی زمانی چهار ساله (1386-1389) از میان 9 مدل CAMP،SCAMP ، KCAMP ،  TFPM، STFPM ،  KTFPM،    FFPM،   SFFPM،  KFFPM است و بالاترین ضریب تعیین هریک از این مدلها،   بهترین مدل خواهد بود.

1-5  اهمیت و ضرورت انجام پژوهش

1-6 فرضیه های پژوهش

       فرضیه تحقیق عبارت است از یک تصور ذهنی، بیانی حدسی، یک حکم موقتی در مورد روابط بین دو یا چند ‏متغیر و یا احتمالی که محقق در مورد نتایج ویژه تحقیق، پیش از آزمایش و تجربه، پیش‌بینی می‌کند و یا موقتاً ‏قبول می کند. به عبارت دیگر، فرضیه تحقیق پاسخی آزمایشی به یک پرسش است، یک گمان و حدس بخردانه‌ای ‏است که باید برای تأیید درستی یا نادرستی آن در بوته آزمایش گذاشته شود.  فرضیه در حقیقت راه حل پیشنهادی پژوهشگر برای حل مسئله است. به همین دلیل تدوین یک فرضیه ‏مناسب بستگی به چگونگی بیان مسئله دارد. ‏(مروت،آزادبخت1355)

فرضیه تحقیق این است که  با افزودن چولگی و کشیدگی در شاخص مدل قیمت گذاری دارایی  چهار عامله (FFPM) در یک دوره ی کوتاه مدت این مدل قابلیت و توانایی بالاتری برای توضیح تغییرات بازده سهام نسبت به سایر مدل های قیمت گذاری دارایی دارد.

 1-7 روش شناسی پژوهش

1-7-1 شکل گیری پرتفوی

پرتفوی بازار شامل چندین قلم دارایی پرریسک است که در سیستم اقتصاد بین الملل وجود دارد در این سیستم هر قلم دارایی متناسب با  کل ارزش بازار سهم است (در رابطه  با کل ارزش سایر همه دارایی ها) معمولا این نوع پرتفوی را پرتفوی مبتنی بر ارزش می نامند.

معیار عامل اندازه شرکت سهام ها با بهره گرفتن از سرمایه گذاری بازار از کوچکتر به بزرگتر تقسیم می شوند. برای جداکردن نمونه به دو گروه کوچک و بزرگ از مقدار میانه استفاده می شود. سپس نمونه ها هر سال بر مبنای نسبت ارزش دفتری به بازار و معیار کم ،  متوسط و زیاد طبقه بندی می شوند.

1-7-2 روش گرد آوری اطلاعات

در این پژوهش برای جمع آوری داده ها  از دو روش کتابخانه ای و میدانی استفاده شده است  در بخش کتابخانه ای  مبانی نظری پژوهش در کتب و مجلات تخصصی فارسی و لاتین استخراج شده است و دربخش میدانی پژوهش برای جمع آوری داده ها از بانک اطلاعاتی ره آورد نوین 3 و وب سایت سازمان بورس و اوراق بهادار تهران، سایت کدال، www.rdis.ir، www.tsetmc.com استفاده شده است تا داده های ترازنامه، سود و زیان  و صورت جریان وجوه نقد برای دوره های مورد نظر گردآوری شود همچنین به منظور قابلیت اتکای  بالای اطلاعات مالی تلاش زیادی  انجام شده تا این اطلاعات از صورت های مالی حسابرسی شده استخراج شوند. این اطلاعات در نرم افزار excel نسخه 2007 مرتب و سازماندهی می شوند و سپس برای آزمون فرضیه و تجزیه و تحلیل داده ها با بهره گرفتن از روش panel data از نرم افزار  Eviewes استفاده می گردد.

 1-8  متغیر های پژوهش

        متغیر وابسته تحقیق بازده مورد انتظار یک دارایی (اوراق بهادار) یا به عبارتی E(R_i )- R_f  که بازده اضافی شرکت نسبت به بازده بدون ریسک است  و متغیر های مستقل؛ کشیدگی، چولگی، بتا، SMB، HML، WML می باشند.

1) بتای بازار( ): ضریب ریسک سیستماتیک سهم در بازار بورس(MKT)

2)HML: تفاوت بین میانگین ساده بازده دو پورتفوی با نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار سهام بالاو میانگین ساده بازده  دو پورتفوی با نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار سهام پایین است.( LOW, MEDIUM, HIGH)

3) SMB: تفاوت بین  متوسط نرخ بازده شرکتهایی با اندازه کوچک و نرخ متوسط بازده  شرکتهایی با  اندازه بزرگ (BIG,SMALL)

4) WML: تفاوت بین  نرخ  متوسط بازده پورتفوی سهام برنده (SMALL/BIG WINNER & WINNER)ونرخ متوسط بازده  بازنده  پورتفوی سهام(SMALL/BIG LOOSER & (LOOSER است. (WINNER,[21]NEUTRAL,LOOSER)

1-9 کاربران پژوهش

     گروه های مختلف استفاده کننده از مدل های مختلف قیمت گذاری سرمایه ای از قبیل سرمایه گذاران، اعتبار دهندگان، مدیریت جهت اتخاذ تصمیم های اقتصادی و افزایش توانایی آنها برای شناخت عوامل تاثیر گذار بر روند بازده سهام به اطلاعاتی در مورد علل تغییر دارایی ها و بدهی ها، توضیح تغییرات روند بازده سهام، تخمین بازده مورد انتظار سهام، برآورد هزینه سرمایه، نتایج معاملات  و آثار رویداد ها و شرایط برخاسته از محیط نیاز دارند این گروه های استفاده کننده عبارت اند از :

• مدیران شرکتها
• سهامداران
• سرمایه گذاران بالفعل وبالقوه
• تحلیل گران مالی
• اعتبار دهندگان و تامین کنندگان مالی

1-10 قلمرو پژوهش

1-10-1 قلمرو مکانی پژوهش

قلمرو مکانی پژوهش 100 شرکت برترعضو بورس اوراق بهادار تهران است که با توجه به شرایط تشریح شده در ادامه به روش حذفی از میان 417 شرکتهای پذیرفته شده در بورس تهران برگزیده شده است. از این فهرست، بانک ها و موسسات مالی و شرکت های سرمایه گذاری و هلدینگ ها و شرکتهای بیمه (به دلیل ماهیت متفاوت آنها از دیگر واحدهای تجاری) و آنهایی که فعالیتی در این دوره ی زمانی نداشته اند، حذف می شوند. فهرست شرکتهای مذکور در نگاره4-1 فصل چهارم درج گردیده است.

1-10-2 قلمرو زمانی پژوهش

به لحاظ زمانی اطلاعات شرکت های فوق از تاریخ 1/1/86 لغایت 29/12/89 جمع آوری شده و مورد استفاده قرار گرفته است و به دلیل اینکه اطلاعات و صورتهای  مالی  حسابرسی منتهی به 29/12/90 شرکتها حداقل پنج ماه بعد از پایان سال مالی مذکور منتشر می گردد و در زمان اجرای تحقیق در سازمان بورس تهران منتشر نشده بود این سال از دوره ی زمانی پژوهش حذف گردید.

1-10-3  قلمرو موضوعی پژوهش

از نظر محتوی و موضوعی، قلمرو این پژوهش تبیین تغییرات بازده در سه مدل CAPM،  TFPM،  FFPM در بورس اوراق بهادارتهران می باشد.

 1-11 ساختار پژوهش

ساختار نگارش پژوهش با توجه به استاندارد های موجود به شرح زیر می باشد :

فصل اول : کلیات پژوهش

فصل دوم : چارچوب نظری و پیشینه پژوهش

فصل سوم : روش شناسی پژوهش

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

فصل پنجم: بحث ونتیجه گیری و پیشنهاد ها

در پایان پیوست ها و منابع آورده شده است.

هدف اصلی از انجام این پژوهش ارزیابی تغییرات ایجاد شده در هزینه سرمایه در شرکت هایی که از موسسات حسابرسی خوشنام و با کیفیت استفاده می کنند، در مقایسه با شرکت هایی که از این خدمات بی بهره هستند می باشد. هزینه سرمایه نشان دهنده فشار و ضعف مالی(اسکات[1]، 1976)، نماینده بدهی(مایرز[2]، 1977)، و تضاد نمایندگی بین مدیران و سرمایه گذاران و اعتبار دهندگان یا بین گروه های مختلف سرمایه گذاران است.

هنگامی که سرمایه گذاران مشغول تصمیم گیری برای سرمایه گذاری در شرکت ها و مؤسسات هستند، اعتبار دهندگان منحنی ریسک شرکت را ارزیابی می کنند. این منحنی ریسک، بازده مورد انتظار سرمایه گذاران و اعتباردهندگان را تعیین می کند که این همان هزینه سرمایه شرکت است. مطالعات پیشین یک رابطه مستقیم بین ریسک عدم توانایی پرداخت و هزینه بدهی را نشان می دهد. به عبارت بهتر ریسک عدم پرداخت بالا، هزینه سرمایه بیشتری را به دنبال خواهد داشت. اما انجام حسابرسی شرکت توسط موسسات خوشنام و با کیفیت باعث کاهش این ریسک و به تبع آن کاهش هزینه سرمایه خواهد شد (احمد پور و کاشانی پور، 1389).

از طرفی ازدیدگاه استفاده کنندگان خارجی کیفیت حسابرسی می تواند از طریق تعیین حسابرسان مستقل و شایسته حاصل شود. به طور معمول پذیرفته شده که، مؤسسات حسابرسی مشهور در اغلب موارد خدمات متنوع و با کیفیتی ارائه می کنند. این عامل می تواند فرایند حسابرسی با کیفیت را به دنبال داشته باشد که در نهایت به ارائه اطلاعات و گزارشگری مالی با کیفیت بیشتر منجر شود. گزارشگری مالی با کیفیت موجب اطمینان خاطر اعتباردهندگان در تصمیم گیری و کاهش ریسک اطلاعاتی آنها می شود. بنابراین، حسابرسی با کیفیت بالا تر می تواند موجب کاهش هزینه سرمایه شود.

1-2 بیان مساله

با توجه به این که مؤسسات حسابرسی خوشنام و با کیفیت، خدمات حسابرسی با کیفیت بیشتری ارائه می دهند، (دی آنجلو[4]، 1981) که این امر می تواند منجر به ارائه اطلاعات و گزارشگری مالی با کیفیت بیشتر می انجامد، در نتیجه استفاده کنندگان از این اطلاعات با اطمینان خاطر بیشتری به اطلاعات تکیه کرده و از آنها برای تصمیم گیری های مهم استفاده می کند و این امر (ارائه گزارشات با کیفیت بالاتر) موجب کاهش ریسک اطلاعاتی سرمایه گذاران و اعتبار دهندگان خواهد شد بنابراین ارائه گزارشات با کیفیت بیشتر باعث کاهش عدم تقارن اطلاعاتی و هزینه سرمایه می گردد.

با توجه به مطالب فوق می توان نتیجه گرفت، مقوله کیفیت حسابرسی با هزینه بهره و نیز ریسک اعتباردهندگان رابطه معکوس دارد. به عبارتی اعتبار دهندگان با توجه به کیفیت این دو عامل در  مورد اعطاء یا عدم اعطای اعتبارات به شرکت ها تصمیم گیری می کنند.

مدت زمانی است که حسابرسی با کیفیت به طور قابل ملاحظه ای مورد علاقه و توجه شرکا و تدوین کنندگان مقررات و دانشگاهیان است. مطالعات در حرفه حسابرسی در آمریکا نشان می دهد که چهار موسسه بزرگ بین المللی حسابرسی، خدمات حسابرسی با کیفیتی فراهم می کنند که اعتبار و آگاهی بخشی       صورت های مالی را افزایش می دهد (بیکر[5]، 1998).

مطالعات ته و وانگ تاثیر کیفیت حسابرسی و دوره تصدی بر اعتبار صورت های مالی گزارش شده در سراسر شرکت های آمریکایی را نشان می دهد. طبیعتا کیفیت حسابرسی به وسیله اطمینان بخشی به اعتبار دهندگان و سرمایه گذاران، ریسک اطلاعاتی آنان را کاهش داده و هزینه بهره و هزینه سرمایه شرکت ها را تحت تاثیر قرار می دهد (ته[6] و وانگ[7]، 1993).

در ایران سیستم تامین مالی بیشتر به سمت دریافت اعتبار از بانک ها متمایل است، با این حال بانک ها و سایر مؤسسات مالی سهم کمی در ساختار مدیریت شرکت ها دارند. بنابراین، آن ها ممکن است به شیوه های کنترلی و کیفی اعمال شده در داخل شرکت و نیز کیفیت گزارشگری مالی توجه کنند. از این رو انتظار می رود یک رابطه معکوس بین هزینه کیفیت حسابرسی و تأمین بدهی وجود داشته باشد (احمد پور، 1389).

با توجه به مطالب پیش گفته هدف پژوهش حاضر پاسخ به این سوال اصلی است که آیا بین تخصص، دوره تصدی و کیفیت حسابرسی با هزینه سرمایه شرکت های پذیرفته در بورس اوراق بهادار تهران رابطه وجود دارد یا خیر؟

1-3 ضرورت انجام تحقیق

مطالعات پیشین یک رابطه مستقیم بین ریسک عدم توانایی پرداخت[8]  و هزینه سرمایه نشان می دهد. به عبارت بهتر عدم انجام حسابرسی واحد تجاری توسط موسسات حسابرسی خوشنام و با کیفیت موجب افزایش ریسک عدم پرداخت[9]  و در نتیجه هزینه بهره بالایی را برای شرکت به دنبال خواهد داشت (فیشر[10] و زچنر[11]، 1989).

از طرف دیگر اعتبار دهندگان در برآورد ریسک عدم پرداخت، کیفیت حسابرسی صورت های مالی شرکت ها  را مد نظر قرار می دهند. بنابراین، انجام تحقیقاتی در راستای ارزیابی ارتباط این عوامل  با هزینه سرمایه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار ضروری به نظر می رسد(احمد پور، 1389).

بنابراین با توجه به مطالب پیش گفته تحقیق حاظر در پی پاسخ به این سوال اساسی است که آیا رابطه ای بین تخصص، دوره تصدی و کیفیت حسابرسی با هزینه سرمایه وجود دارد؟

1-4 اهداف تحقیق

تحقیق حاضر دارای سه هدف اساسی بشرح زیر است:

الف) تعیین رابطه بین کیفیت حسابرسی و هزینه سرمایه.

ب) تعیین رابطه بین تخصص حسابرس و هزینه سرمایه.

ج) تعیین رابطه بین دوره تصدی حسابرس و هزینه سرمایه.

1-5 فرضیه های تحقیق

الف)کیفیت حسابرسی با هزینه سرمایه رابطه دارد.

ب) تخصص حسابرس با هزینه سرمایه رابطه دارد.

ج) دوره تصدی حسابرس با هزینه سرمایه رابطه دارد.

1-6 روش تحقیق

این تحقیق از نظر هدف از نوع تحقیقات کاربردی است. تحقیقات کاربردی تحقیقاتی هستند که نظریه ها، قانون مندی ها،اصول و فنونی که در تحقیقات پایه تدوین می شوند را برای مسایل اجرایی و واقعی بکار می برند.

همچنین تحقیق حاضر از نظر شیوه اجرا توصیفی – همبستگی است زیرا ضمن توصیف وضع فعلی جامعه مورد بررسی بدون دخل و تصرف، در بررسی رابطه متغیر ها از تکنیک رگرسیون و همبستگی استفاده می نماید. به لحاظ ماهیت داده ها نیز این تحقیق یک پژوهش پس رویدادی است زیرا از اطلاعات گذشته شرکت ها برای بررسی فرضیه ها استفاده می شود.

1-7 روش و ابزار گردآوری داده ها

1-8 قلمرو تحقیق

• قلمرو موضوعی: موضوع تحقیق در حوزه رابطه حسابرسی و ویژگی های آن بر هزینه سرمایه شرکت هاست.
• قلمرو زمانی: شامل دوره 5 ساله از سال 86 لغایت 90 است.
• قلمرو مکانی: شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران.

 1-9 جامعه و نمونه

جامعه آماری پژوهش حاضر شامل شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. به علت گستردگی حجم جامعه آماری و وجود برخی نا هماهنگی ها میان اعضای جامعه، با بهره گرفتن از روش حذفی و در نظرگرفتن شرایط زیر انتخاب نمونه آماری صورت گرفته است:

1. به منظور همسانی تاریخ گزارشگری، حذف تأثیرات فصلی و افزایش قابلیت مقایسه اطلاعات، سال مالی شرکت منتهی به پایان اسفندماه هر سال باشد.
2. شرکت طی سال های 1386 تا 1390، تغییر سال مالی نداده باشد.
3. شرکت تا پایان سال مالی 1385 در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شده باشد.
4. با عنایت به ماهیت و طبقه بندی متفاوت اقلام صورت های مالی شرکت های سرمایه گذاری و واسطه گری مالی نسبت به شرکت های تولیدی، جزء شرکت های سرمایه گذاری، بانک و مؤسسات تأمین مالی نباشد.
5. به دلیل لزوم محاسبه متغیر های تحقیق و انجام آزمون فرضیات در مورد هر شرکت، اطلاعات مورد نیاز در رابطه با شرکت ها، در دسترس باشد.

1-10 روش تحلیل داده ها

به منظور تجزیه و تحلیل داده های آماری پژوهش، ابتدا اطلاعات حاصل از صورت های مالی شرکت ها استخراج و در جدول های excel تنظیم شد، سپس کلیه اطلاعات با بهره گرفتن از رایانه و از طریق نرم افزارهای آماری Spss و از دو روش آماری توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در روش آمار توصیفی، با بهره گرفتن از شاخص های آماری مانند میانگین، انحراف معیار و ترسیم نمودار، متغیر های تحقیق توصیف گردید، در بخش روش های استنباطی به منظور آزمون فرضیه ها از رگرسیون استفاده شده است.

1-11 تعریف نظری و عملیاتی متغیر ها

کیفیت حسابرسی[12]

در گذشته تلاش های زیادی برای تعریف کیفیت حسابرسی شده است؛ هر چند هیچ کدام از آن ها مقبولیت عمومی پیدا نکرده اند. کیفیت حسابرسی به طور خاص یک مفهوم پیچیده و چند وجهی است. برخی از این تعریف ها در زیر بیان شده است؛

 دوره تصدی[15]

دوره تصدی حسابرس شامل دو مقوله مجزا می باشد. یکی تغییر در سطح کادر حسابرسی به خصوص در رده شرکا و مدیران و دیگری تغییر در سطح موسسه حسابرسی است. در این پژوهش دوره تصدی مدت زمانی در نظر گرفته شده است که صاحبکار، موسسه حسابرسی خود را تغییر نداده است و از یک موسسه حسابرسی مشخص برای حسابرسی مشخص صورت های مالی خود استفاده نموده است.

تخصص حسابرس[16]

تخصص حسابرس در صنعت شامل خلق ایده های سازنده جهت کمک به صاحبکاران در جهت خلق ارزش افزوده، همچنین فراهم نمودن دیدگاه ها و یا راه کار های تازه برای برخی از موضوعاتی که صاحبکاران در صنایع مربوط به خود با آن مواجه اند، می شود(آقایی و ناظمی اردکانی، 1391).

در پژوهش حاضر به منظور ارزیابی تخصص حسابرس از رویکرد سهم بازار استفاده شده است به عبارت دیگر تخصص حسابرس برابر با حاصل تقسیم، جمع دارایی های شرکت های حسابرسی شده در یک صنعت خاص توسط یک موسسه حسابرسی بر جمع دارایی های کل شرکت های موجود در آن صنعت است.

هزینه سرمایه[17]

حال هزینه موزون سرمایه به صورت زیر محاسبه می شود:

WACC=

هزینه حقوق صاحبان سهام[21]

هزینه سهام نرخ بازده مورد انتظار سهام داران عادی شرکت است.

برای محاسبه هزینه حقوق صاحبان سهام از سه دیدگاه شامل گوردن و اوهانلون ، استیل[22] و قیمت گذاری دارایی های سرمایه ای[23] استفاده می شود. که در این پژوهش هزینه حقوق صاحبان سهام با بهره گرفتن از مدل قیمت گذاری دارایی های سرمایه ای (CAPM) محاسبه می شود.

هزینه بدهی[24]

هزینه بدهی به صورت نسبت مبلغ هزینه بهره پرداختی تقسیم بر مبلغ اقساط پرداختی درطی سال محاسبه می شود (احمد پور،1389).

[1] . Scott

[2] . Myers

[3] . Pittman  &Fortin

[4] . De Angelo

[5] . Becker

[6] . Teoh

[7] . Wong

[8] . Default risk

[9]. ریسک عدم پرداخت به ناتوانی شرکت در باز پرداخت اصل و فرع بدهی و همچنین عدم توانایی در باز پرداخت سرمایه است.