یک برنامه­ی درسی، بیش از آنچه برای دانش ­آموزان طراحی شود، باید برای معلم طراحی شده باشد. اگر یک برنامه درسی نتواند معلمان را تغییر دهد، تعادل آن را بر هم بزند، به آگاهی آن­ها بیافزاید و آن­ها را به حرکت درآورد، هیچ­گونه تاثیری بر کسانی که توسط آن­ها تعلیم داده می­شوند، نخواهد داشت(مهر محمدی،1381، ص373).

از مهم ترین و گسترده ترین مطالعات انجام شده، مطالعه­ بین المللی روندهای آموزش ریاضیات و علوم  «TIMSS^[4] » (تیمز) است. هدف از انجام این مطالعات در حوزه های ارزشیابی پیشرفت تحصیلی ، شناسایی و کشف نقاط ضعف و قوت نظام های آموزشی و تلاش برای ارتقای کیفیت عملکرد تحصیلی دانش ­آموزان است.

 مطالعه­ تیمز در فاصله­ی چهار سال برای سنجش عملکرد کشورهای شرکت کننده در آموزش علوم و ریاضیات تکرار می­ شود تا روند تغییرات آموزشی و میزان کاهش و افزایش عملکرد دانش ­آموزان این کشورها در طی این چهارسال مشخص شود . تیمز همچنین برای تدارک چشم اندازهای مقایسه­ ای در مورد روند پیشرفت در نظامهای آموزشی متفاوت، شیوه ­های سازماندهی مدارس و فعالیت­های آموزشی، یک آرایه غنی از اطلاعات پیشینه­ای را جمع آوری می­ کند.  با توجه به یافته­ های مطالعات تیمز، وضعیت دانش ­آموزان ایرانی در دروس علوم و ریاضیات نامناسب ارزیابی شده است و علت مشکل، روش­های تدریس معلمان معرفی شده است(کیامنش،1377الف). 

معلمان ژاپنی در تدریس و حل مسائل ریاضی در کلاس درس بیش از کمیت به کیفیت جریان آموزش و حل مسئله توجه دارند. آنها ترجیح می­ دهند یک موضوع درسی را در دو یا چند جلسه به دقت مورد تجزیه و تحلیل قرار دهند و پاسخ آن را از راه های مختلف، مبتنی بر تفکر دانش آموزان به دست آورند. کمتر مشاهده شده است که معلمان ژاپنی کلاس درس را به صورت دوره های آموزشی معمول برای آمادگی در امتحانات هماهنگ یا ورود به پایه بالاتر با سرعت اداره کنند و مسائل مختلفی را بدون اندیشه، تأمل و فهم عمیق دانش آموزان مطرح کنند و از آن بگذرند. آنان به خوبی دریافته اند که تفکر و بحث در مسائل ریاضی در کلاس درس وقت گیر است و بیش از آن که نگران وقت باشند، نگران درک و فهم موضوع از طرف دانش آموزان هستند(سرکارآنی، 1378).‏نتایج پژوهش­های فوق نشان داد که محور تدریس در ژاپن کتاب است و روش­های تدریس اغلب جنبه توصیفی دارد.

در سال های اخیر، هم­زمان با تاکید بیشتر به پاسخ­گویی و تحلیل دقیق­تر متغیرهای تاثیرگذار بر بازده­های آموزشی، ثابت شده است که معلم مهم­ترین و موثرترین نیروی مدرسه­ای در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان است. ایجاد تغییرات لازم متناسب با تحولات فناوری در عرصه اطلاعات و ارتباطات، در حکم یکی از محورهای مهم تغییر در قرن بیست و یکم، به ویژه در کشورهای پیشرفته­ی صنعتی به شمار می رود. اهدافی که صاحب­نظران برای نظام های  تعلیم وتربیت مطرح می­ کنند، ­معلم را نقطه اتکای هر تغییر و تحولی می­دانند(مهر محمدی،1379).

در زمینه ­های روان­شناسی و سایر علوم مربوط به تربیت، به ویژه روان شناسی یادگیری و خصوصیات یادگیرندگان، هر روز پژوهش های جدیدی انجام می گیرد. ماهیت حرفه ای معلم عصر حاضر ایجاب می کند که او با این یافته های جدید آشنا شود و آن ها را در تدریس به کار برد. امروزه معلم باید در قالب حرفه ای خود ظاهر شود. برای تحقق هر چه بیش­تر این امر لازم است از طریق دوره­ های تربیت معلم،دوره­ های ضمن خدمت و مطالعات و تجربیات مستمری که در آینده خواهد داشت، صلاحیت­ها و توانایی­هایی را کسب کند تا بتواند به نحو شایسته­ای، به ایفای نقش حساس، پر مسؤلیت ودر عین حال تخصصی معلمی بپردازد.

با توجه به مطالبی که بیان شد و اهمیت مسأله، پژوهش  حاضر سعی دارد تا با  شناسایی  و بررسی جامع و علمی  عوامل موثر بر تدریس موفق معلمان نمونه در درس ریاضی ششم ابتدایی بخصوص در شهرستان مراغه، به ارایه­ی تصویری روشن از مهارتهای حرفه ای آنان بپردازد و روند کنونی این مهارتها را در تدریس تبیین نماید.

1-3 اهداف پژوهش

1-3-1هدف کلی

تعیین عوامل مؤثر بر تدریس موفق معلمان نمونه در درس ریاضی پایه­ ششم شهرستان مراغه.

1-3-2اهداف جزیی

_شناسایی روش­ها و راهبردهای تدریس معلمان نمونه در درس ریاضی؛

_شناسایی نحوه­ تعامل معلمان نمونه با دانش آموزان؛

_شناسایی ویژگی های فضا و امکانات محیط آموزشی مرتبط با تدریس ریاضی؛

_بررسی رابطه­ی  رشته تحصیلی و سطح دانش معلمان نمونه با موفق بودن تدریس آنها.

1-4 سئوالات پژوهش

1-4-1سئوال اصلی پژوهش

عوامل مؤثر بر تدریس موفق معلمان نمونه در درس ریاضی پایه­ ششم ابتدایی کدام­اند؟

1-4-2 سئوال های ویژه پژوهش

– معلمان نمونه، در تدریس از کدام روش­ها و راهبردها بهره می­گیرند؟

–  نحوه­ تعامل معلمان نمونه با دانش ­آموزان چگونه است؟

– فضا و محیط آموزشی  کلاس درس  ریاضی چه ویژگی هایی دارد؟

– آیا رشته تحصیلی و سطح دانش معلمان نمونه  با موفق بودن تدریس ریاضی رابطه  دارد؟

1-5 ضرورت انجام تحقیق

هرگونه تدریس موفقیت آمیز به ویژه در درس ریاضی مستلزم فراهم بودن بستر و شرایط خاص و همچنین ایجاد و پرورش مجموعه ­ای از مهارت­ های عمومی و حرفه­ای در معلمان است. مفهوم ارتقای حرفه­ای معلمان از اواسط قرن بیستم و با ضرورت اجرای اصلاحات در نظام های آموزشی بیش از پیش مطرح شد. در شکل گیری این مفهوم­، یافته­ های پژوهشی و بررسی­های مقایسه ای تأثیر زیادی داشته است. زیرا پژوهش­ها نشان می­ دهند که معلم در انجام اصلاحات نقش دوسویه ای را بر عهده دارد؛ از یک سو موضوع اصلاحات آموزشی است و از سوی دیگر عامل اصلاحات آموزشی محسوب می شود. لذا، عمده ترین اهداف در آموزش معلمان عبارت­اند از: حرفه­ای سازی، ظرفیت سازی معلمان برای آمادگی پذیرش مسؤولیت­های جدید برای مواجهه با تغییرات در برنامه­ های درسی و به روزرسانی دانش و مهارت حرفه­ای  و عمومی معلمان برای تدریس متناسب با شر ایط و روش­ها ی جدید تدریس(تانگ و هان ،2003).

قابل توجه است که میان دروس متفاوت، ریاضی اهمیت ویژه­ای دارد. با نگاهی گذرا به دنیای پیچیده­ی  کنونی و تاملی در علوم و فنون متنوع و رو به گسترش، می­توان

 دریافت که درک صحیح مفاهیم ریاضیات تا چه اندازه ضرورت دارد و این علم تا چه حد نقش تعیین کننده ­ای برای ورود موفقیت آمیز به عرصه­ دیگر علوم و فنون ایفا می­ کند. چنان­چه کلاس درس ریاضی برای برآورد نیازهای مختلف کودکان از نظر برنامه­ های ریاضی خوب تجهیز شود، بین یادگیرندگان کسانی یافت می شود که در ریاضی پیشرفت زیادی خواهند داشت. برای کودکانی که در حل مسائل ریاضی و آموزش ریاضی توانایی دارند، باید موقعیت­هایی فراهم آورده شود که بتوانند تمرینات بیشتری را انجام دهند تا در حل مسائل ریاضی تبحر پیدا کنند. از طرفی، کودکان تیزهوش در مقایسه با کودکان معمولی، قادر هستند کار بیشتری را در فرصت­های داده شده در کلاس درس، انجام دهند، بنابراین، معلم باید کار بیشتری را به آنها پیشنهاد دهد. برنامه­ های آموزش ریاضی را می­توان در قالب هدف­های آموزشی و هدف­های رفتار ارائه کرد. در هدف­های رفتاری آموزش ریاضی، تعریف دقیق­تری از رفتاری که دانش ­آموز بعد از آموزش باید داشته باشد ارائه می شود.

از نظر رئوف(1386)، مهارت‎های حرفه‎ای معلم، لازم‎‎ترین و ضروری‎‎ترین نیاز اوست. هر نوع بی توجهی در به دست آوردن این مهارت‎ها، عدم موجودیت شغلی و حرفه‎ای او را به اثبات می‎رساند و خط بطلان روی مهارت او می‎کشد. بدون هیچ تحقیقی می‎توان فهمید که در کشور ما مهارت‎های عملی معلمان کافی نیست، بسیاری از معلمان، با داشتن دانش و مواد علمی بالا و کافی، توان به کار بستن مهارت‎های حرفه‎ای خود را ندارند و بر عکس، معلمانی وجود دارند که احتمالاً دانش آن‎ها، حتی در رشته‎های تخصصی خودشان، بسیار اندک است ولی به خوبی از عهده­ کار معلمی برآمده‎اند.

صاحب­نظران امر تعلیم و تربیت درباره مفهوم ارتقای مهارت­ های حرفه­ای معلمان که از اواسط قرن بیستم در نظام­های آموزشی پدیدار شده است، نظریات مختلفی را بیان کرده ­اند که از جمله هایبرمن^[5] و بومهان^[6] (2005) مولفه­های «روش های تدریس و ارزشیابی» و ویلگاس و ریمرس ^[7] ( 2007 ) نقش مهارت­ های حرفه ای معلم را جهت تغییر در نظام آموزشی بسیار ضروری دانسته و در این رابطه، به مولفه­های «روش­های جدید تدریس، تکنولوژی آموزشی وارزشیابی» پرداخته­اند.

از جمله مهم­ترین موانع در توسعه­ حرفه‏ای معلمان، فاصله­ی بین نظریه و عمل و عدم تشریک‏ مساعی با معلمان در برگزاری دوره‏های آموزش معلمان ریاضی است. بررسی های بین المللی‏ اخیر در حوزه­ توسعه حرفه‏ای معلمان، بیانگر رویکردهای نوینی مانند پژوهش مشارکتی در کلاس درس است که بیش از اقدامات گذشته در تلفیق نظریه و عمل توفیق یافته است‏ (سرکارارانی،1378). با توجه به سیر تحول مبانی‏ نظری آموزش معلمان ریاضی در ایران، می‏توان دریافت که سیستم ارزشیابی برای دوره‏های‏ تربیت معلم و دبیری به سمت پذیرش کسانی می‏رود که بدون علاقه و بعضاً فقط به دلیل‏ قبولی، این رشته‏ها را انتخاب کرده‏اند (گویا و دیگران 1381).

انسان‎هایی که جهان آینده به آن‎ها نیاز دارد، افراد توانمندی هستند که مناسبات و ویژگی‎های عصر ارتباطات را به خوبی درک ­­کنند و بتوانند فعالانه و با خلاقیت به ساختن دانش مورد نیاز نایل شوند. از آن جا که مهم‎ترین هدف آموزش و پرورش شکوفاسازی استعداد و خلاقیت‎های دانش‎آموزان است، انتظار می‎رود که همگام با توسعه­ فناوری‎های اطلاعاتی و ارتباطاتی، آموزش و پرورش و در رأس آن معلمان نیز از حرکت شتابان این قافله دور نمانند. بنابراین لازم است تمامی معلمان مهارت‎های مورد نیاز خود را به دست آورند تا بتوانند نیروهای ماهر و مبتکری به جامعه تحویل دهند.

از آنجا که تاکنون تلاشی هدفمند و جامع به منظور  شناسایی عوامل موثر بر  تدریس موفقیت آمیز درس ریاضی توسط معلمان نمونه  به ویژه در دوره­  ابتدایی انجام نشده است، محقق در این  تحقیق قصد دارد، عوامل موثر بر تدریس موفقیت آمیز ریاضی توسط معلمان نمونه را بررسی کند تا به نقاط قوت آن­ها در نحوه­ تدریس دست یابد تا بدین طریق به رفع نارسایی­های موجود و بهبود کیفی تدریس ریاضی در شهر مراغه یاری رساند. بنابراین انجام پژوهش حاضر به دلیل اهمیتی که در تبیین عوامل موثر بر تدریس موفق معلمان نمونه دارد، می تواند از تجارب و نشانه­ های موفق این گروه از معلمان به سایر معلمان یاری رساند و به بهبود چگونگی تدریس به ویژه در درس ریاضی منجر شود.

1-6  تعریف مفاهیم نظری و عملیاتی پژوهش

تدریس

عبارت است از تعامل یا رفتار متقابل معلم و شاگرد،براساس طراحی منظم وهدفدار معلم برای ایجاد تغییر در رفتار شاگرد(شعبانی،۱۳۸۴).

عوامل موثر بر تدریس

عواملی همچون ویژگی های شخصیتی و علمی  معلم، ویژگی های شاگرد و تاثیر آن در فرایند تدریس ، تاثیر برنامه وساخت نظام آموزشی در فرایند تدریس،تاثیر فضا و تجهیزات آموزشی در فرایند تدریس که شناخت چنین عواملی معلم را قادر می سازد که در تنظیم فعالیت های تدریس ،تصمیمی آگاهانه بگیرد(شعبانی،۱۳۸۴).

ششم ابتدایی

پایه ششم ابتدایی با اهداف کلی تکمیل، تعمیق و تثبیت اهداف مصوب دوره ابتدایی متناسب با سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و همسو با برنامه درسی ملی تربیت همه جانبه دانش آموزان در راستای دستیابی به مراتبی از حیات طیبه متناسب با موقعیت ها و نیازهای جدید و پاسخ به اقتضائات آن و کسب آداب و مهارتهای ضروری برای ورود به دوره تحصیلی بعدی و تأمین زندگی به وجود آمده است.

معلم نمونه

معلم مهمترین عامل ایجاد کننده شرایط مطلوب یادگیری ویا د دهی است، که بعد از شاگرد دومین عُنصر مهم نظام آموزش و پرورش به شمارمیرود، این معلم است که شرایط لازم یادگیری را بین شاگردان و محتوای درسی بوجود می آورد و کار آن غنی سازی همین مضمون است. معلم از طریق ایجاد حلقه های عاطفی با شاگردان و درک درست تفاوتهای فردی و استعداد های آنها میتواند شاگردان را بسوی یک هدف مطلوب و معیین که همانا بالا بردن سطح علمی شاگردان است سوق دهد.

ریاضی ابتدایی

.Robert marzano1

Gage.2

1. 1. Bruner

. Third International Mathematics and2

Science Study (TIMS)

Huber man.1

          BoomHan2

 Villegas_reimer3